Rolf Guttesen: Carlo Guglielmetti og lítli Jens

^{Prentað í Sosialinum 10. mai 2024}

Jens búði úti í Hornabø. Hann var kort siðan farin í skúla, og tað dámdi hon­um nokso væl. Túrurin úr Horna­bø og heim í Kommunskúlan var ikki so langur, tók kanska 10 minuttir at renna. – Men tað regnaði ofta hetta heyst­ið, og tá ráddi um at finna tann turr­asta vegin.

Tí gjørdi hann so, at tá ið tað var vest­ur­ætt – og tað var tað sum oftast – so fór hann eftir Niðara vegi, og rann so tætt upp at garð­unum, betong ella laðað grót, sum gjør­ligt. Har var fleiri staðni le, tað lívdi og hann bleiv ikki so vátur í regninum.

Men um tað var eysturætt, fór hann eft­ir Ovara vegi – eisini kallaður J.C. Svabos­gøta - og royndi at liggja upp at garðunum við Nav­i­ga­tiónsskúlan, hjá Kjartan Mohr, hjá Poul Müller, hjá Isfeldt, hjá Vágsheyg, Men yvir um brúnna við Rættará var ong­an­tíð le.

Ein dagin – tað var heldur keðiligt veður – Jens kom sníkjandi við ferð eftir Niðara vegi. Hann hugdi oman gjøgnum smoguna til Kol­garð­ar­nar har tveir mans fyltu kol upp á kol­vekt­ina, sum – tá tað vigaði – bleiv vipp­að beint í sekkir. Smart helt Jens. Nakr­ir smábátar lógu við Lágukei. Rann víð­ari, men sá so tveir mans í gulum ket­il­­drakt­um, sum allir hjá Valdemar Lützen gingu í.

##med2##

Teir komu fram úr trongari gøtu millum Fabrikkina og havagarðin um fína húsið hjá gamla Valdemar, sum summi kallaðu hann. Har var ein smalur vegur, vátur, óslættur og myrkur. Jens for­vitn­að­ist, og mátti vita, hvat ið har var at finna. Oman har. Ein lítil vík, sandur innast og nakr­ir stóri steinar lógu leysir úr landi, og so ein bakki fyri. Men hann sá hvíta torn­ið á kirkjuni og kirkjuurið, sum vísti, at hann skuldi vera í skúlagarðinum um fýra min­utt­ir. Har var eitt gøtuskapilsi niðan gjøgn­um bakkan, millum tveir stórar, flatar steinar, og so upp á slætt. Har hevði hann ongantíð verið fyrr. Hann rann eftir gøt­uni, leyp um vátar veitir og kom so til ein garð, og kendi Conradsbrekkuna aftur. Skjótt var at klúgva uppum, og hoppa niður hinumegin.

– Hovsa, hvem kommer der bagfra og for­skræk­ker mig?

Segði ein maður, sum stóð har við ham­ara og meitli í hond. Jens hevði sæð hann fyrr, tá hann plagdi at koma rennandi om­an gjøgnum Conradsbrekkuna. Hann var stein­høgg­ari. Oftani hevði hann hoyrt ljóð­ið av hamara og meitli, tá maðurin arbeiddi. Jens varnaðist, at hann snakkaði danskt. Hann steðgaði á eina løtu. Hugsaði. Hann hevði bæði í skúlanum, og millum dreing­ir­nar, sum hann spældi við úti í Hornabø følt at danskt var forboðið. So var. Men her stóð ein mað­ur og segði nakað á donskum. So hann royndi seg á donskum.

– Hvad er det du laver?

– Ja, det kan du se, kors og årstal og navne. Det er gravsten. Alle, der dør, får en grav­sten – næsten. Nogle gange bliver de bare glemt. Andre har ikke råd til en sten.

– Er det ikke sørgeligt at stå her i regn­vejr og lave gravsten?

– Nej da. Det er bare mit arbejde, og jeg kan li’ det. Nogle gange er der også andre op­ga­ver end gravsten, mindesmærker og finere arbejde. – Nå men skal du ikke skyn­de dig, du må jo ikke komme for sent i skole. Farvel med dig.

Jens fór spelandi niðan Trappugøtu, tvørt­ur um Vágsbotn, niðan Mylnugøtu, og kom inn um skúlaportrið tá Inspektørin ringdi við klokkuni.

##med3##

Ein dagin hevði lærarin verið strangur við Jens, tí hann brúkti nøkur skeiv orð.

– Tað eitur ikki ’forsigtigur’ á føroyskum; tað eit­ur ’varin’. Havnamál er ikki rætt føroyskt, tað er spilt føroyskt.

Og tað fingu børn í Havn at vita hvønn dag

Men hendan dagin skein sólin, og veg­ur­in var turrur. Hann, sum so oftani, eftir Nið­ara vegi, og hugdi oman á bedingina, og sá at ein trolari var tikin upp. Hann var illa rustaður, men dugdi líkavæl at lesa navn­ið, ’Stella Argus’. Dampur físti enn úr ein­um holi á síðuni. Leiðin gekk annars, sum so ofta, um Skálatrøð. Í dag var gøtan turr­ari. Upp um garðin við smiðjuna við Con­rads­brekk­una.

– Goddag min ven, du kommer i god tid i dag – for en gangs skyld.

Steinhøggarin var í bláum ar­beið­sklæð­um, kasjett við blankum skugga. Hann var altíð í brillum, við rundum gløsum, sjúka­kassa­bril­lum, hevði hann hoyrt.

– Fortæl mig nu, hvad du hedder, og hvor­dan kan det være at du kan snakke så fint dansk?

– Øh ja, jeg hedder Jens, ligesom min olde­far, han hed bare Jens Christian. Jeg er født i Danmark, og vi har boet der nogle år, og der snakker de dansk. Så, dengang vi kom til Færøerne kunne jeg bare snakke dansk ligesom min mor og søskende. Far kan også snakke færøsk, men det er ikke så mærk­eligt, for han er født her.

– Ja, men jeg er ikke så god til færøsk end­nu. De andre driller og lærerne retter mig så tit. Det første ord jeg lærte på fær­øsk kom en aften, da jeg var ude og lege med nogle drenge i Hornabø. Jeg sagde nog­et, som de ikke forstod, og så grinede de, og råbte ’Haltkjaft’. Da jeg kom hjem, spurg­te jeg min Mor, hvad det betød?

– Det skal du ikke tage dig af, Jens. De er bare lidt dumme, og du skal bare lære det, og netop ikke holde kæft.

– Men, spurdi Jens lágmæltur, hvad hed­der du?

– Jeg hedder Carlo. Det er det samme som Karl. Men min far var italiener, og han kald­te mig Carlo.

– Hvorfor var din far italiener. Bor han her?

– Nej, han bor ikke her. Han er for længst død og borte. Det er en lang historie. Men nu står jeg her. Min far, han hed Giuseppe Gugli­e­lmetti, kom fra Milano i Italien, og var en dygtig stenhugger. Dem har der væ­r­et mange at i Italien i flere tusinde år. Han blev bedt om at komme til Bornholm for at lære dem at hugge i granit. Der blev han gift, og der er jeg født. Derfor snakker jeg nok born­holmsk, som du måske kan høre. Jeg kan også høre, at du snakker syd­sjæl­landsk, ikke også?

– Så skete der en masse ovre på Born­holm, segði Carlo, men det springer vi over i dag. Vi står bare her og snakker tiden bort. Men skynd dig nu over Trappegaden og i skole. Farvel med dig.

Jens hoyrdi tað heilt eyðkenda, klirrandi ljóð­ið av steinhøggara-hamaranum næst­an heilt oman í Vágsbotn.

---

Ein dagin hendi nakað, sum ikki var so stutt­ligt. Jens var farin eftir Ovaravegi, og kom rennandi oman gjøgnum Con­rads­brekk­una. Nakað áðrenn hann kom til pláss­ið hjá Carlo sá hann nakrar dreing­ir, sum stóðu innanfyrin ein garð og skump­aðust. Tá teir sóu Jens koma rennandi, fóru teir at rópa:

– ”Danske lort, kaffiskort, danske lort kaffi­skort.”

Og teir blivu við, og við. Jens steðgaði á, men helt at best var at sleppa sær burt frá hesum dummu hundunum. Hann kom al­reyð­ur oman til Carlo, ætlaði bara at renna víð­ari, men Carlo sá hann, hugdi upp, og spurdi:

– Hovsa, sikken en fart, hvad er der galt med dig i dag?

– Øh, ja det er bare de drenge der oppe, som rå­ber noget grimt. Hmm, ja jeg ved godt, hvad det betyder, sådan noget som – dum­me dansker med kaffefjæs, eller sådan? Jeg kunne kende en af dem fra skole­gården. Jegvan hedder han

– Nå, nå, så de dumme drenge er på fæ­rde igen. Børn bliver, som forældre op­drag­er dem. Skynd dig nu i skole.

Meðan hann hugdi oman og niðan, og sá at dreingirnir vóru burturi, fór hann til gongu yvir móti Trappugøtu, hoyrdi hann Carlo siga eina ramsu, sum hann ikki kendi:

– Jegvan, negvan, legvan, skegvan – digv­an, rigvan, kigvan, migvan.

---

##med4##

Heystið kom, og dagarnir myrknadu og stytt­ust. Kavi legðist nakrar dagar, men bráðn­aði skjótt. Smáir dungar av skit­n­um kava lógu fram við vegnum og undir húsa­hornum. Hendan dagin var lág sól, vegurin var turr­ur. Carlo var farin í holt við ein stór­an stein. Jens hoppaði upp um garðin við Con­rads­brekk­una og kom at snakka við Carlo. Jens var í góðari tíð. Carlo var tig­andi, var farin undir eitt nýtt arbeiði. Nú var at strika objektið upp, miðlinja, longd og breidd, hvar krossur skuldi vera, og mitt fyri navn og árstøl. Hann brúkti eina vink­ul­lin­e­al úr stáli og gjørdi strikurnar við eini stift, nakað sum ein blýantur úr stáli.

– Ja, det bliver et større arbejde. Det hele som basrelief. Kors og tegn står frem fra en sæn­ket baggrundsflade. Bas betyder jo dyb eller dybde. Så der er meget der skal hug­ges bort.

Best sum teir, Carlo og Jens, standa við kon­ce­nt­r­atión boygdir inn yvir steinin, hoyr­ist dreingja róp og tvætl longrur uppi í brekk­uni. Jógvan og kompaníið vóru har. Stóðu og knoðaðu kavablak. So fóru teir at blaka. Eitt rakti beint á steinin hjá Carlo, eitt rakti á galvin á svørtu smiðju.

Men so kom eitt, sum rakti Carlo á kjálk­an, og tað kleiggjaðist innum brilluglasið og í eygað.

Jens kvakk við, hvat hendi?

##med5##

Carlo tók brilluna av - einki var brot­ið – men eygað? Hann fekk eitt lumm­a­turr­i­klæði úr lummanum, og turkaði skitna kav­an av andlitinum. Jógvan og kompaní uppi í brekkuni geylaðu, sum tað var B36 ella HB, sum hevði fingið mál.

– Danske skiderikker. Danske lort, kaffe­skort. Skrub af ned til Danmark.

Men so stungu teir av, og goymdu seg mill­um húsini. Carlo var tigandi, sama var Jens. Hann forstóð ikki hasa øðina í dreingj­u­num. Sjálvur hevði hann nógvar vinir í klass­a­num og úti í Hornabø. Jens helt bara at tað føldist so gott at snakka danskt við Carlo, uttan at blíva argaður. Tá Jens hend­an ólukku dagin aftur fór til gongu heim móti skúlanum, hoyrdi hann Carlo siga:

– Mancano di educazione, i bambini ragazzi

Rolf Guttesen