Malmberg: Niðurskotin av týskarum og á veg til botns!

Fyrri partur

Ein av teimum trimum monn­un­um, sum bjargaðust við Tór 2 var Malmberg Simonsen úr Sørvági.
Hansara søga er sum so kend. Niels J. Arge hevur skrivað hana í bókarøðini um stríðsárini, eins og Malmberg hevur greitt frá henni í sjónvarpinum. Men hetta er alt longu nógv ár síðani.
Vit gjørdust góðir vinir. Í 2004 hevði eg samrøðu við Malmberg um hansara sjólív sum heild, og eisini um hesa hending. Hon varð endur­givin í FF-blaðnum, og her var dentur lagdur á at fáa hesa søgu so full­fíggjaða sum gjørligt.
Vit byrja at endurgeva frá­­søgn­ina frá 1938.

Ræðuligt veður
Í 1938 fór eg við »Vesturfarinum«, sum Petur á Steig førdi.
Vit fóru so yvir á Suðurlandið. Vit fóru tíðliga, og tað gjørdist eitt so ræðuligt veður, at hetta varð eitt minniligt vár. Í fyrra óveðrinum vóru vit á Selvogsbankanum, og har komu vit út fyri, at vit fingu ein sjógv. Johan á Mýruni var besti­maður og Petur á Steig var skipari. Teir báðir vóru í stýrihúsinum saman við Alberti úr Miðvági, tá vit fingu hendan sjógvin. Johan á Mýruni segði, at hetta var ikki ein vanligur sjógvur - hetta var eitt grunnbrot, sum vit fingu. Tað legði yvir mastrartopparnar, og tað skolaði alt burtur: Segl, lugars­kappin, stýrihúsið og lastarlúkan, tað fór alt. Men vit fingu so segl útyvir lúkurnar, og samstundis fóru seks mans niður í lastina at lempa salt í eina krubbu aftureftir fyri at fáa skipið afturá. Tað var annars gjørt klárt til at koyra fisk í krubburnar, men tað bleiv so ikki.
Teir stúvaðu skottfjalir upp­undir, so hvørt tað brotnaði niður ígjøgnum. Teir sluppu ikki upp aftur, tí alt var neglt útyvir. Tað varð neglt útyvir lugarskappan eisini, so her slapst heldur ikki niður. Vit blivu so tríggir, sum um kvøldið fóru til pumpurnar. Vit vóru eg, Niels Jacob og Karl Joensen.
Vit stóðu líka til kl. 8 um morg­unin, tá var hon tóm fyri sjógv. Tað var eitt langt pumputørn. Allir vóru upptiknir, tí menninir, sum stóðu í stýrihúsinum, vóru so illa farnir. Teir fingu hvørki sitið ella ligið. Um morgunin, í tí tað lýsti, sóu teir, at vit róku á Einars drang. Einki segl var uppi - tað var alt slitnað niður. Fokkufallið, t.v.s. línan til fokkuna, sum var fremsta segl, var slitnað. So mátti nýtt fokkufalli skerast í aftur. Spurningurin var, hvør skuldi fara upp. Tað, sum stakið hekk á, var brotnað niður. Stakið var so leyst, og masturin livdi so nógv, at tað var næstan ómøguligt at fara upp. Men so var tað ein maður úr Sørvági, hann kallaðist Hans Martin. Hann segði, at hann skuldi fara upp. Hann fór upp, og var so mikið skilagóður, at hann tók ein lissuenda og bant um miðjuna á sær. Hann hevði ein stubba frammanfyri sær, so hvørja ferð skipið rullaði á lu, so vavdi hann endan um seg, og so hekk hann í hesum endanum. Hann fór tvær ferðir upp. Fyrru ferð kvettist fallið av aftur, men seinnu ferð helt, og vit fingu hetta í rættlag.
Vit komu so inn til havnina í Vest­mannaoyggjunum, men sluppu ikki til bryggju. Menninir blivu sostatt førdir í land í einum báti. Men tá tað leið út móti kvøldi, tá komu teir út aftur, og vit sluppu inn. Glaðir vóru vit, tá vit vóru í havn. Tá var veðrið batnað.

Sorgarleikurin við »Fossanes«
Eg veit ikki, um tað var blivið myrkt um kvøldið, tá herjaði á aftur. Hetta var faktiskt tað verra veðrið. Tað var ikki meira enn ein løta millum bæði veðrini. Tá tað seinna veðrið var av, tá kom ein Fleetwood-trolari inn. Pápi Karl hevði ofta eingilskmenn at fiska síl. Teir gistu hjá honum, og so fiskaðu teir síl á vatninum, so Karl dugdi eitt sindur av enskum. Har kom ein ungur maður og segði honum, at »Fossanes« var farin. Teir høvdu havt samanbrest við »Fossa­nes«. Øll lúnningin millum gálgarnar lá á dekkinum á trolaranum. »Fossanes« var horvin og einki spurdist aftur. »Fossanes« hevði telefon, og teir skuldu tosa kl. 6 um kvøldið. Øll vóru so spent at hoyra, hvat hon segði, men hon kom ongantíð fram. Skipini, sum høvdu telefon, róptu øll. Tað vóru serliga garnaskipini. Hon var farin við gørnum um várið, og okkurt annað skip var har yviri eisini.
Men fyri at koma aftur til hetta grunnbrotið, sum vit fingu: Eg havi hoyrt, at nú teir hava hesi góðu tólini, hava teir funnið ein tind á Selvogsbankanum, sum stingur so høgt upp. Vit eru helst komnir yvir tann tindin. Tað eru mong skip, sum eru komin yvir tað økið, sum hava fingið dyggar stoytir av tí.
Tá so summarið kom, fór eg yvir til Grønlands við »Vesturfarinum«.
Men tað vísti seg, at her var ikki eydnan við, soleiðis sum hon plagdi at vera. Stýrihúsið var farið í umrødda illveðrinum, so nú var einki stýrhús. Petur á Steig førdi skipið, og hann var faktisk so íðin, at hann ætlaði sær avstað aftur við skipinum, hóast tann ringa túrin frammanundan. Men hann var ikki tann sami Petur, sum hann hevði verið. Vit fingu ikki so nógvan fisk, sum vit høvdu fingið frammanundan. Vit landaðu eitt sindur til damparar, men so varð farið heim.
Á heimferðini var lítið gott at fáa. Vit fingu ein margarinpakka í part - tað var tað, sum vit fingu í einar 14 dagar. Afturat tí var nakað av keksi, eitt sindur av mjólk og okkurt var tó til døgurða.
Men so ein seinnapart, fór ein at lokka havhest. Tá var vindurin blivin so nógvur. Tað varð lagt bakk, og hesin lokkaði ein havhest í part. Vit vóru 31 mans, og so bleiv skrædlað og koyrt í grýtuna. Tá kókað varð, fekk hvør maður sín havhest. So helt hesin, sum hevði lokkað, skrædlað og kókað, at tað var best at royna soðið. Tað bleiv javnað eitt sindur av mjøli útá. Hetta varð ein so góð máltíð, sum vit ikki høvdu fingið á túrinum. Vit komu so heim í øllum góðum.

Setti pening í »Tór 2«
Í 1939, fyrst í árinum, vóru teir í ferð við at tekna partapening til »Tór 2«. Tað var Jens av Reyni í Havn, sum stóð fyri tí arbeiðinum. Fakta var tað, at so góðan hug, eg hevði á snørinum, eins góðan hug hevði eg at sleppa burtur úr tí - og her var ein kjansur at seta eina aktiu í fyri at sleppa við trolara. Men pengar vóru eingir, so okkurt mátti gerast. Tá eingin inntøka var, so vóru eingir pengar. Tá helt elsti beiggi mín, Mourits, fyri, at hann skuldi fara til D. Danielsen, tann kendi læraran og sambandsmannin, at læna mær fyri aktiuna; so kundi hann fáa tað aftur, tá avrokningin kom. Hann lat hesar pengarnar uppá blankt andlit. D.D. var óførur soleiðis. Hann lænti pengar til fleiri. Soleiðis fekk eg eitt partabræv í Tórfelagnum. Eg haldi, at aktian var kr. 500. Hetta var tætt við eini ársinntøku hjá fiskimanni tá í tíðini, og henda upphædd var eisini stórur partur av ársløn hjá lærara.
Eg fór so við »Tór 2«. Tá várið kom í 1939, fóru vit yvir á Suðurlandið á saltfiskaveiðu. Jákup á Trøðni var skipari. Tá kolið var uppi, høvdu vit eini 50 tons av fiski inni. Vit máttu so fara heim aftur, og so varð gjørt til at fara til Bjarnoynna. Ein, sum kallaðist fyri Hans Edvard Olsen av Argjaboða, var stýrimaður. Eitt vælsignað fólk; hann var so góður við okkum ungu. Hann hevði siglt við eingilskmonnum, og hann hevði verið yviri í Norra eisini. Í 1938 haldi eg tað var, at hann sigldi við norðmonnum. Vit bunkraðu í Tromsø, men tann seinna túrin brast 2. heimsbardagi á.
Vit vóru tó heimkomnir, áðrenn bardagin brast á í september 1939. Tá var komið so langt út á heystið. Báturin fór so til ísfisk, men tá var eg ikki við. Tað skuldu vera færri mans við á ísfiskaveiðu. Teir vóru einir 30 á saltfiski og 21 á ísfisk. Men so í 1941 var eg við. Vit fiskaðu undir Íslandi og seldu í Bretlandi.

Lagnutúrurin
Í 1942 fóru vit avstað aftur, og vit lógu í Kollafirði. Tá kvøldið kom, fóru vit heim á Stykkið, Karl svágur og eg. Vit fóru so av Stykkinum aftur og oman til Kollafjarðar og um­­borð. Men tá sigur Karl: »Malm­berg, tú kemur at liva, og eg komi at doyggja«. »Tvætl«, sigi eg. Hann hevur haft okkurt ánilsi, tí hann segði hetta við meg aftur seinni. Men sum tað hevur sæst við øðrum slík­um frá­sagnum, kundi hetta ikki steðga honum. Vit fóru so tann túrin, og hann gekk væl. Vit seldu í Fleet­­wood, lógu nokk einar tveir dagar har, og so fóru vit avstað aftur. Kósin varð sett beinleiðis úr Fleet­­wood og upp til Vestmanna­oyggj­­ar­­nar uppá at fara nýggjan túr.

Bíðaðu eftir deyðanum
Tá vit vóru 80 fjórðingar úr Vest­mannaoyggjunum hendi tað. Tað hevur verið um kaffitíðina ella so. Eg hevði frívakt og hevði fingið mær kaffi. Nú hyggi eg aftur eftir, tí undir krígnum var líka umráðandi við skipi at hyggja aftureftir, sum at hyggja frameftir, tí vandin kundi vera báðumegin. Eg hugdi aftureftir og sá tornið á hesum kavbátinum. Helt, at eg skuldi fara upp á brúnna. Eg lænti kikaran og kikaði. Jú, tað var ein kavbátur. Eg segði so frá tí, eg sá. Men so fór eg fram í lugarið, og har vóru menn staddir.
Tað kann ein og hvør ímynda sær, at tað hevur ikki verið stuttligt at bíða eftir deyðanum. Ein kann faktisk siga tað so, at vit bíðaðu eftir deyðanum. Vit vistu, hvat ið kundi henda. Hetta var nevniliga ein kavbátur, sum jagstraði okkum. Tað kendist ein slík órógv á monn­um. Men eg tørnaði kortini inn og sovnaði. So tá tað var gingin ein tíð, tað munnu hava verið einir tveir tímar, so hoyrdu vit nakað. Tað ljóðaði sum ein motorur. Tá var tað ein torpedo, sum varð skotin eftir okkum. Hon rakti ikki og fór framvið.
Ein rotta var umborð. Hon man eisini hava følt sær okkurt, tí nú kom hon knappliga í lugarið og rann millum beinini á monnunum. Men hon fekk frið.

Á veg til botns
Av monnunum minnist eg Rasmus Joensen, í Skorini, ein eldri eiðis­mann. Rasmus lá í koyggjuni og las í Bíbliuni.
Tá kom hann, sum hevði út­kikk á stýr­hústakinum niður í lugar­ið. Hetta var Jens Christian Hammer úr Søldarfirði. Tað var um 5-tíðina seinnapartin. Jens Christian tók hina føroysku heima­missónssangbókina og blaðaði upp og fór at syngja: »Jesus navnið aldri bliknar, slítist ei av tíðartonn«. Hann sang sangin at enda, og tá ið hann lat bókina aftur - eg síggi hann fyri mær enn, hóast tað eru meira enn 60 ár síðani - og hann legði bókina inn á hillina aftur, tá brast! Alt gekk sera skjótt fyri seg. Hvussu skjótt, ja, tað hava ikki verið minuttir. Tað var, sum alt fór í knús, so sum skottið niður í lugarið. Tað tóktist, sum at alt gekk so skjótt fyri seg. Báturin rullaði á bakborð, og tá hann so aftur rullaði á stýriborð, fór hann. So skjótt gekk alt fyri seg. Helst er allur botnurin farin undan bátinum. Eg stóð á dúrkinum og datt á dúrkið. Ljósið fór, men tað var opin eldur í lugarinum, so eg sá so frægt, at eg fann. Tí fekk eg í tí sama vent mær móti leytaranum. Eg slapp upp og undan bakkanum og var sloppin aftur um hann, tá fór bakkin undir, so tað vóru sekund, tað snúði seg um. Báturin sýgur so nógv niður, og tá hann søkkur, so sýgur hann okkum við. So hopið var næstan úti um at koma uppundan aftur.


---------


Seinasti sangur hjá
Jens Christian Hammer

Jesusnavnið aldri bliknar,
slítist ei av tíðar tonn,
Jesusnavnið aldri viknar,
Guds orð eru ævigt sonn.
Tað ber boð til ung og gomul,
gevur frið í lív og sál,
og tað savna kann øll somul,
leiðir sálir fram á mál.

Eg má elska Jesusnavnið,
Frelsu, frið í tí eg fann,
andans eld fekk í hans favni.
Eingin frelsir uttan hann!

Jesusnavnið vakurt ljóðar,
lat tað ljóma her á fold!
Hann ta stóru gávu bjóðar,
sælan frið til óreint hold.
Óndskapur tað navn má skýggja,
lygn og hatur flýggja má.
Jesu navn vil rættferð síggja,
tað Guds ríki bygt er á.

Í tí myrku nátt áminnir
sum ein viti Jesu navn,
og hvør hjálparleysur finnur
inn í tryggu himmalhavn.
Og tá sólin meir ei skínur,
lýsir Jesu navn á nátt, og hin frelsti flokkur trínur
fyri Gud og syngur hátt.


Næstu ferð
Malmberg er á veg niður í dýpið eins og hinir av mann­ing­ini, har teir flestu druknaðu.
Í komandi parti frættist, hvussu tað gekk Malmberg