Meira møsn frá yvirlækna Tummas í Garði

Jákup Petersen, yvirlækni
----
Nú Sosialurin hevur havt eitt átak um føroyska sjúkr­a­­hús­verkið, hevur tað enn ein­a­ferð eydnast Tummas í Garði at gnýggja salt í sárini mill­um sjúkrahúsini.
Sum sjúkrastjóri á Lands­sjúkr­a­hús­i­num (LS) kundi ein síggja hann ferð eftir ferð sita í sjónvarpi og lufta sín­ar tank­ar um Klaksvíkar Sjúkr­a­hús (KS), at tað skuldi nið­ur­leggj­ast. Hetta sjálvt um hann var sjúkrahússtjóri á LS og fyri so vítt onki hevði við KS at gera.
At KS skal varðveitast er ein politisk avgerð og sjálv­andi ikki nakað sum ein vara­­­stjóri á LS í tíð og ótíð skal leggja seg í.
Nú hann ikki longur er vara­stjóri á LS men »bert« van­lig­ur yvirlækni, heldur hann, at tíðin er komin til at oysa burtur úr sær alt tað gall, sum hann hevur savnað saman seinastu 10 árini. Hetta gall verður so sjálvandi at renna niður yvir KS. Og nú hann allíkavæl er ígongd við at tøma seg, so skulu politkarar eisini fáa høvi at smakka hesa beisku vætu.

Leysa kanónin á Landssjúkrahúsinum
Úrslitið er sum sagt ein bland­ingur av reinum møsni krydd­að við grundleysum pá­standum og reinari nið­ur­gerðing. Helst grundað á ván­a­ligt innlit og útbúgving. Mað­urin hevur jú ikki arbeitt sum lækni í eini 9 ár, og tað kann jú millum annað geva illgruna um hannsara før­leika sum yvirlækni á LS í heila tikið.
Meira ítøkilig tó hetta:
Grein­in í Sosialinum byrj­ar við at Tummas í Garði (TíG) gevur okkum eina mynd av sær sjálv­um: »Við­brek­­in, sterk per­són­lig­heit við stórum ego«.
Farið verður síðani bein­leið­is til snarálop á sjúkr­a­húsini í Klaksvík og á Tvør­oyri har TíG sær fyri sær stjór­­ar liggjandi frammetir romm­um við føturnar á yv­ir­lækn­unum.
Eg veit ikki í hørjum heimi TíG sveimar men eitt er púra greitt, at stjóravald er komið fyri at verða í Føroyum og vit hava frá okkara arbeiðgevara greitt fingið at vita, at farðast skal eft­ir hesi skipan.
Skipanin við øllum hes­um stjórunum kom í kjal­ar­vørr­i­num av New Public Mana­g­e­ment og hevur víst seg at verða eitt klokkuklárt sjálv­mál. Í okkara grannalondum eru tey komin væl áleiðis at fara frá hesum, tí tað er in­eff­ekt­ivt og sjúklingafjart. Tað tek­ur væl eini 10 ár afturat áðr­enn vit vakna herheima.
Síðani skal tað sambart TíG verða ógjørligt fyri KS og Suð­ur­oyar Sjúkrahús (SS) at finna almen kirurg og med­i­si­n­ara. Hvussu kann tað so bera til at vit hava bæði al­men kirurg og medisinara á KS?
Vit hava ikki brúk fyri eini tilvildarligari smælari ser­grein og hesar læknar hava vit heldur ikki. Okkara kir­­urg­­ur er almen kirurgur og hev­u­r ikki sergrein. Med­i­sin­arin tað sama. Kons­ul­ent­arnir taka sær av ser­grein­um.

Klaksvíkar Sjúkrahús- eitt sera virkið og effektivt sjúkrahús
Seinastu 15 árini hava skift­andi akslaserlæknar vitjað Klaks­víkar Sjúkrahús og framt framkomnar skurð­við­ger­ð­ir. Síðani varð byrjað við hesum á LS og kom undir heit­ið dupultfunktión.
Seinastu 18 árini hevur fram­komin urologi verið at funn­ið í Klaksvík. Hon er væl regulerað við sjúk­l­ingi, tryggd og førleika í mið­dep­ul­in. Urologurin sum stendur fyri virkseminum hevur lagt upp til eina skipan sum kann lyfta alla urologiina í Før­oyum upp á eitt tryggt støði.
Hann hevur í hesum sam­bandi fyri nógvum ár­um síðani (stuðlaður av Heils­u­mál­a­ráð­num) gjørt eina full­komna frágreiðing um hetta. Men skurðdepilin á LS vil ikki spæla við. Teir vilja hava alt ella onki. Annars verð­ur hetta nú kallað fyri dup­ult­funk­ti­ón.
Almen kirurgi hevur virk­að á sjúkrahúsinum í 100 ár og gerð tað framvegis. Ein­asti munur er, at støðið er hækk­að munandi samstundis sum viðringin fyri sjúk­ling­i­num og kunnleiki til av­mark­ing­ar­nar hava fingið fyrstu rað­fest­ing.
Ortopedi hevur verið virk­in á KS í meira enn 40 ár. Hon er eitt skuladømi uppá eitt virk­semi sum grannalondini leggja út á smærri sjúkrahús. 85% av ortopediskum skurð­við­gerð­um eru sterkt stand­ard­i­seraðar viðgerðir sum vanliga ikki krevja inn­leggj­an og tryggt kunnu gerðast á smærri eindum. Hini 15% skulu miðsavnast til sjúkahús við 300.000 – 500.000 í upp­tøku­økinum. Og tað halda vit fast um í Klaksvík. Orto­pe­di varð seinri tikin upp á LS og verður nú kallað dup­ult­funk­ti­ónir.
Barnaortopediin íroknað klumpfótsviðgerð hjá ný­føð­ingum hevur 15 ár á baki í Klaksvík. Klump­fóts­við­gerð­in eftir framkomnu Pon­zetti metoduni byrjaði í Klaks­vík áðrenn hon fekk fóta­festi í Dan­mark. Er nú stand­ard við­gerð í flestu lond­um í vest­­ur­heiminum.
Hondkirurgi hevur verið virk­in á KS í 15 ár og tikið sær av sjúklingum úr øllum Før­­oyum.
Ryggkirurgi hevur verið virk­in á KS í 20 ár. Gjørdar verða tær skurðviðgerðir sum tryggt kunnu fara fram á teimum smáum sjúkra­­­hús­um sum vit hava í Før­oy­um. Hetta eftir av­talu við orto­ped­isku og neur­o­kir­u­r­gisku ­deild á Ríkis­sjúkr­a­hús­i­num.
Nú er so LS farið undir at taka avloysarar til at fremja ryggskurðviðgerðir. Og tað skuldið ikki undra meg um teir har fara undir vi­­ð­­gerð­ir sum aðrastaðni eru miðsavnaðar og harvið lækka støðið innan hetta øki eis­ini. Síðani verður helst tos um dup­u­lt­­funkt­ión­ir.
Kikara­kann­ingar byrjaðu í Klaks­vík í 70-unum og hava ment seg síðani. Seinri hevur LS tik­ið hetta upp eisini og kall­ar tað sjálvandi fyri dup­ult­funk­t­i­ón.
Skipaðar út­­skift­ingar av mjad­­num og knø­­um fóru í­gongd á Klaks­vík­­ar Sjúk­r­a­­húsi í 1988. Síð­ani komu eisini skip­­aðar lið­út­skift­inga­r á LS og verða nú kall­að dup­ult­­funk­­­tión o.s.fr. Men lat meg støðg­að her. Næstan all­ar funktiónirnar sum KS hevur, eru tiknar upp, áðr­enn henda viðgerð fanst í Før­­oy­um. Síðani hevur LS eis­ini tikið tær upp og kallar tað dup­ult­­funk­t­ión­ir­. Skulu hes­ar dup­­ult­­­funk­­t­i­ónir takast burtur so er bert rímiligt, at LS legg­ur tær niður.

TíG herjar nú mót trøllum
Hinvegin, tá TíG tekur upp, at serlæknar koma til Før­oyar (les KS/SS) og taka høpis­leysar sergreinar upp, so er tað LS sum er odda­fisk­ur­in á hesum øki. Tað var eina­ferð ein greið ætlan fyri hvørj­ar sergreini vórur neyð­ug­ar á LS. Hon var sjálv­andi kastað fyri borð og teir yv­ir­lækn­ar sum vóru áhugaði fyri føstum starvi á LS vóru sett­ir og teirra sergreinir bygd­ar upp. So TíG - sópa heima áðrenn tú kemur við kust­i­num til KS og SS.
TíG herjar víðari móti tí hann kallar fyri ”smáu sjúkr­a­hús­unum”. Eg gangi út frá, at hann her meinar við KS og LS. Og her kemur fram tann veru­ligi vandin við tí LS sum TíG sær fyri sær. Nakað sum eg havi havt frammi fleiri ferð­ir.
Tað stendur at lesa um hend­an vandan á fyrstu síðu í tema Sosialinum 25 nov. um sjúkr­a­húsini. Her endurgeva teir Tummas í Garði fyri at siga, at ”Trygdin í vanda”. Tað trag­­i­ska er tó, at tað er hann sjálv­ur sum er íferð við at seta trygdina í vanda.
Um ein gongur í tí vild­far­ils­i­num at Landssjúkrahúsið er stórt so er tryggd, dyggd og tæn­asta í stórum vanda. Hetta er sjálv­andi ein heim­føð­is­lig, nalv­a­beskoðandi og vand­a­full niðurstøða sum er til stóran ampa fyri sjúkl­ing­ar. Tað verður eisini kallað følsk tryggd.
Tað vil siga, at sjúklingar í góðari trúgv lata seg uppí hend­ur­nar á sjúkrahúsinum utt­an at vita, at hetta er eitt lítið sjúkrahús við sera av­mark­að­um førleikum. Á sama hátt sum KS og SS.
Mun­urin er bert, at vit á KS og so vítt eg veit eisini á SS eru púra greið yvir okkara av­m­ark­ing­ar, arbeiða eftir hes­um og bera tað fram fyri sjúkl­ing­in.
Sostatt gerast KS og SS trygg­ari sjúkrahús at vitja enn LS og hetta hava sjúkl­ing­ar sjálvandi funnið útav fyri langari tíð síðani. Við hes­um fylgir eisini dyggd og sjúkl­ing­a­trygd har starvsfólk eru tætt uppat sjúklingin.

Hvat hava sjúkrahúsini kostað landinum
Fara vit víðari so kemur TíG við tí gamla tvætlinum um, at tað verður sparing í at niðurleggja KS og SS. Tað er jú prógvað ferð eftir ferð, at henda sparin bert er á papp­ír­i­num. Tá avtornar liggur meir­i­út­reiðslan eftir eitt nið­ur­lagt sjúkrahús uppi á um­l­eið 15%. Tað eru trygg tøl fyri tí.
Hinvegin hevur LS sein­astu 15 árini fingið økt sína játt­an svarandi til játtanina til KS og SS tilsamans. Ha­raft­u­­rat eru nýbyggingar og ren­o­ver­ingar uppá slaka mill­iard gjørdar ella ávegis. Og hvat er komið burturúr? LS hev­ur seinastu árini fingið minni kanningar og viðgerðir tí sjúklingar av meginøkinum leita alt meira til KS nú tað gjørd­­ist høgligt við einum und­­i­r­­sjóv­ar­tunnil.
Og møsnið frá Tummasi held­ur Gudhjálpi mær áfram. Tí so leggur TíG høv­ur á skrá og fær kroyst burtur úr sær hvussu harmu­­ligt tað er við øll­um hes­um kostnaðarmiklu tól­­u­n­um á KS.
Eg kann vissa TÍG um, at hann kann sova tryggt. 90% av allari medi­sinsk­ari út­gerð stendur á LS. Restin er á KS og SS. So her hava vit tvey sera effektiv og bí­lig sjúkrahús sum skapa trygd, dyggd og tænastu til borgar­nar í øllum landinum.

Yvilæknaførleikin lækkar støðugt
Argumentið um, at savna alla við­gerð á LS skal hjálpa uppá roynd­ir­nar hjá læknunum er heilt burturvið og fylgir om­an­fyr­i­nevndu vandaleið við falsk­ari trygd.
Seinastu árini eru eisini ser­lækn­a­út­búgv­ing­ar­nar hjá før­oyskum yvirlæknum versn­a­ðar munandi. Tað er kom­in ein siðvenja (óvani), at læknar taka partar av sínu ser­lækn­a­út­búgv­ing á LS.
Tað vil við øðrum orð­um siga, at partar av ser­lækn­a­út­búgv­ing­ini fer fram á einum sjúkr­a­húsi sum hevðið verði nið­ur­lagt um tað til dømis lá í Dan­mark. Síðani verður farið av og á til donsk sjúkrahús (sum eru tey vánaligastu í Norð­an­londum) at taka rest­ina í pørtum.
Hetta var ongantíð ætl­anin við serútbúgving og er sjálv­andi á sera lágum støði. Har­aft­ur­at verður farið alt ov skjótt til Føroyar eftir, at ser­­lækn­a­góð­kenn­ing­in er komin.
Soleiðis fáa nógvir av okk­ara yvilæknunum heldur ikki tær neyðugur royndirnar sum skulu til fyri at kunna røkja serlæknatænastu í ein­um so avbyrgdum landi sum Før­oyar.
Eisin uppdateringin av serlækn­u­num er í nógvum før­um vánalig. Tað eru bert fáir sum hvørt ár fara longri tíðarskei av land­i­num til størri sjúkrahús í grann­a­lond­u­num til uppdatering og at fáa sær royndir.

Narkosulæknar í Føroyum
TíG er harmur um, at tað eru nark­os­u­lækn­ar í Klaksvík og á Tvør­­oyri og, at betri var um teir vóru í Havn.
Vit høvdu fastan nar­kos­u­lækna í Klaksvík og hann fór til Havnar. Og eg stuðlaði hon­um fullt og heilt í hesum. Or­søk­in var sjálvandi, at roynd­ir og uppdatering av ein­­um einsamallum narko­s­u­lækna í Klaksvík varð vón­­leyst. Møguliga heldur fræg­ari á LS.
Klaksvík fór so yvir til nar­k­o­s­u­l­ækna avloysarar. Tað vil siga narkosulæknar sum eru í starvi uttanlands og fáa sínar royndir og upp­dat­e­r­ingar har teir arbeiða.
Hesir koma fullt upp­dat­er­aðir til KS. Og eg kann tryggja TíG um, at vit ikki seta narkosulækna av­loys­ar­ar sum í áravís hava ar­beitt í fyr­i­sit­ing­ar­ligum starvi.

Sita serlæknar hendur í favn á Klaksvíkar Sjúkrahúsi?
Tummas herjar víðari við, at ser­lækn­ar í Klaksvík hava lít­ið at gerða. Hevur hann nak­að ítøkiligt?
Í skrivandi stund havi eg hesa vikuna 10 liðútskiftingar av køum og mjadnum, 3 rygg­s­kurðviðgerðir og 14 aðrar ort­o­ped­isk­ar skurðviðgerðir við kikara og øðrum liða og bein skurð­við­gerð­um.
Nakað tað sama er tá hin­ir serlæknarnir eru. Vit vilja helst halda arbeiðið innan fyri normala arbeiðstíð, men tað er ofta trupult hjá uro­logu­num sum javnan fara út­um vanliga arbeiðstíð. Her verð­ur í hvussu er ikki sitið á hond­un­um!

Læknalig grungeving í sjúkrahúsverkinum
Sum nakað nýtt tekur TíG upp møguliga læknaliga grund­­geving fyri at hava 3 fullt útbúgvin sjúkrahús í Før­­oyum.
Fyri tað fyrsta skal sig­ast, at vit hava ikki 3 fullt til­búgv­­in sjúkrahús í Føroyum. Sum sagt hava vit 3 smá sjúkr­a­hús í Føroyum har tað eina er betri fyri tá tað kem­ur til størri bráðneyðuga við­gerð. Hini bæði hava eina bein­a­grinds tilbúgving.
Tá tað kemur til lækna­­liga grundgeving fyri sjúkra­­­húsum í Føroyum so finst ong­in læknalig grund­gev­ing fyri, at hava sjúkr­a­hús í Føroyum í heila tikið. Um gjørt verður und­an­tak fyri hesum, so er hampulig lækna­lig grund­gev­ing fyri, at hava 3 væl­út­búnar skaða­­stovur við seingj­ar­m­øguleika, vælútbúna kann­ingar­park við fram­komn­um kann­ingar­tólum og møg­uleika fyri akuttum lív­bjarg­andi átøkum sum ikki tola langvegis flytingar. Rest­in eigur so vítt gjørligt at fara fram uttanlands.
Politiskt/búskaparligu við­ur­skift­ini hava sett okkum karm­ar at arbeiða innanfyri. Okk­ara uppgáva er gerða okk­ara gerning innan hesar karm­ar ístaðin fyri í tíð og ó­tíð brúka nógva orku til at um­røða karmarnar og leggja á hvønn annan. Heldur taka sær av sjúklinginum.

Hvør skal liva og hvør skal doyggja
At enda í greinini leggur TíG trumfin á borðið. Hini sjúkra­húsi­ni eru orsøk til at fólk doyggja óneyðugt. Um bert hann hevðið fingið hesar sjúkl­ing­ar fyrr undir hond so høvdu tey ikki doyð.
Okkara royndir benda meira á, at súklingar doyggja júst tí teir koma á LS. Skuldu als ikki verið sendir til LS. Høvdu gloymt, at hetta er eitt lítið sjúkrahús við sera av­mark­aðum møguleikum. Vit hava annars ein lista!
Tað kann verða at TíG held­ur seg verða Gud og av­gerð hvør skal liva og hvør skal doyggja. Men í tí ver­u­liga lívinum er hetta ikki gald­andi.
Í summun førum hava vit sent sjúklingar beinleiðis av land­inum og har eru fleiri sólskynssøgur sum sjúkl­ingar kunnu siga frá.

Leys kanón á Landssjúkrahúsinum
Haldi tað verða sera óheppið at hava hasa leysu kanónina gang­andi á LS. Vit byggja stillt og róligt upp eitt sera gott samarbeiði við yv­ir­lækn­ar og starvsfólk annars á LS til TíG metir, at tíðin er komin til at leggja hetta sam­starv­ið í sor. Og so byrjar hann at skjóta við síni leysu kan­ón sum er neyvt instilla í ein land­­nyrð­ing.
Í staðin fyri at tosa um LS tá hann verður boðin í fjøl­miðl­ar­nar, so fer meg­in­part­ur­in av tíðini til at hella skræpu nið­ur yvir Klaks­vík­ar Sjúkr­­­ahús. Er tað ongin sum kann taka í nakkaspikið á hes­um manni so vit kunnu byggja eitt gott samstarv inn­an sjúkra­hús­verk­ið?