Soleiðis verður føroyskur matur sunnari
Tað er altíð gott at samanseta máltíðina eftir Y-tallerkinum, og tað ber eisini væl til at gera tað, tá íð tú etur føroyskan mat. Við at nýta Y-tallerkin verða nøgdirnar av kjøti ikki so stórar, og tilhoyrið ger, at tú fær eina góða orkusamanseting. Harvið verður innihaldið av feitti í máltíðini ikki so stórt. Grønmeti sum kál, røtur og gularøtur hóska væl til øll sløgini av seyðakjøti og eisini til knettir og fiskafrikadellir.
Prei
• Seyðakjøt inniheldur mettað feitt, so sker alt tað sjónliga feittið burtur
• Skúma alt feittið omanav sós og súpan, áðrenn soðið verður nýtt
• Um knettir og frikadellir skulu innihalda tálg, brúka so ein stóran tálgarmola, íð kann takast úr aftur, áðrenn tú etur
• Um blóðpylsan skal innihalda tálg er best at nýta stórar tálgarmolar, sum kunnu takast úr aftur, áðrenn tú etur
• Brúka rapsolju ella Becel flótandi til garnatálgina og hav bert 1-2 tsk afturvið
• Brúka bert 2 tsk. av rapsolju ella Becel flótandi til leykasmelt og harafturat umleið 1 dl av bótarmola (bouillon)
Vel rætt tá íð tú etur fastfood
Skundverðir eru til dømis burgari, pitsa, pylsir ella tvíflís. Nøkur eta skundverðir sum eina millummáltíð, meðan onnur eta tað til døgurða ella nátturða. Skundverðir nýtast ikki at vera ósunnir, men eru tað ofta. Tað stendst av, at teir ofta innihalda ov nógv feitt og kanska eisini sukur. Til dømis keypir tú ofta ein burgara sum eina matarskrá saman við kipsi og sodavatni, sum gevur ávikavist feitt og sukur. Nøgdirnar eru eisini vorðnar størri tey síðstu árini og innihalda harvið so nógva orku, at tað eigur at galda sum ein høvuðsmáltíð og ikki sum ein millummáltíð.
Pitsa verður ofta borðreidd við nógvum osti og feitari kjøtfyllu omaná. Hon verður harvið sera orkurík. Um tú velur eina pitsu við nógvum osti og t.d. pepperonipylsu, er best at hava salat og grønmeti afturvið. Ein pitsa kann innihalda heilt upp til 80 g av feitti. Tað svarar til, hvat íð ein vaksin maður í mesta lagi kann eta ein dag.
Tann klassiska pylsan við breyði er ofta feit, men hon fyllir ikki so nógv í orkuroknskapinum. Fyri at fáa eitt sindur av javnvág í, kann tú eta tvey breyð til hvørja pylsu. Pylsan skal helst vera kókað og ikki ristað og sveipað í royktum fleski. Tað finnast nakrar pylsur á marknaðinum, íð hava eitt lægri feittinnihald og sum kunnu vera ein annar góður valmøguleiki.
Tey seinastu árini hava vit fingð aðrar sunnari valmøguleikar, til dømis tvíflís og ymiskar salatir. Breyð við til dømis høsnarunga og salat er ein sera góð máltíð, tá íð salatin ikki er fylt við feitari kryddsós og osti. Um tú er i iva, kann tú spyrja, um kryddsósin er gjørd av majonesu ella súrróma. Um hon er gjørd av majonesu, kann tú minka um nøgdina ella biða um eina tvíflís uttan kryddsós. Um tú keypir eina matarskrá við tvíflís, kipsi og sodavatni, fær tú skjótt eitt høgt orkuinntak við ov nógvum feitti og sukri.
Lægst orkuinnihald
• Pitasandwich inniheldur millum 550-940 kJ/100g
Miðal orkuinnihald
• Burgari, tvíflís, grillaður høsnarungi og várrullir innihalda millum 870-1080 kJ/100g
Høgt orkuinnihald
• Pylsir innihalda millum 1080-1320 kJ/100g
• Fiskaflak, kebabmiks, høsnarunganuggets og kips innihalda millum 1170-1330 kJ/100g
• Pitsa inniheldur millum 943-1373 kJ/100g
Alt í alt eru allar vørurnar tó orkutættar i mun til til dømis hakkibúff við sós og eplum ella spagetti við kjøtsós, íð innihalda umleið 600 kJ/100g. Samanborið innihalda skundverðirnir millum 800-1400 kJ/100g.
Prei
• Et ikki skundverðir ov ofta – 1-2 ferðir um mánaðin
• Et minni nøgdir – být eina pitsu ella et pitasandwich
• Lat vera við at eta friturustoktar rættir, t.d. kips og fiskaflak, innbakaðar rækjur, nuggets og høgguslokkaringar
• Bið um hálva mongd av osti til pitsuna, minni kryddsós, majonesu, remulátu og salt
• Vraka sodavatn og drekk vatn afturvið
Sushi
Sushi er ein bæði sunn og soltin máltíð, sum tú kann eta uttan at hava ringa samvitsku. Frá fiskinum fær tú nógv føðsluevni sum omega-3-feittsýrur, D-vitamin, jod, zink og selen.
Prei
Laksur er rættiliga feitur, men inniheldur tó nógvar sunnar feittsýrur. Vil tú hava soltnan fisk, so vel sushi við antin kongafiski ella rækjum.
Soleiðis ger tú soltna sós
Sum vætu til sósina kann tú brúka grønmetis- ella eplavatn, bótarsoð (bouillon) ella suppu/soð, har íð feittið er skúmað av.
Sósin verður javnað við maizenamjøli, íð tú stroyir beinleiðis í sósina. Um tú vil hava eina sós, íð minnir um rómasós, kann tú javna við einum blandingi av 2 dl A38 og 1 spsk. av maizenamjøli.
Tú kann tilseta grønmeti (íð kann vera purerað), tomatpuré, sinnop, frískar/turkaðar kryddaraurtir ella onnur kryddaríðir. Harumframt kann tú tilseta edik ella lit.
Tað er javningin, íð ger sósina tjúkka og ikki feittinnihaldið.
Tú kann við góðari samvitsku eta soltna sós!
