Tað er bert eitt orð fyri “healarar”, og tað er enskt—crackpots!

Agga Niclasen, meining@meyl.fo
----
Tað er ikki bara at siga tað, hetta, at stigskifta bullshit á ein­um skala, men í rúgvuni av medisinskum bluffi telist medisinskt kvakksalvarí mill­um tað apsalutt mest svind­landi og minst sam­vitsku­fulla.
Vit vita tað øll, øll skilafólk vita tað so, og óteljandi vís­inda­­kanningar hava prógv­að tað: healarir eru penga­­grísk­ir vitloysingar. Sjálvt kriteriið fyri orðinum “við­­gerð” er væl tað, at hon rigg­ar. Annars er ikki talan um viðgerð. At “operera” sjúk­­ling­ar við følandi hand­ar­megi, at beina fyri sjúk­­um vevnaði uttan ein veru­lig­an skurð, er tí bullshit supreme.
Einasta ivamálið, um nakað, er hvørt tey faktiskt trúgva sínum egna bull­shitti—hvat hevði verið rívan trag­iskt—ella um hetta bara er eitt ómoralskt pret, ein penga­maskina.
Hvussu er og ikki, og hóast tað er meiri hald í uppá­haldinum “eg eri eitt íkorn” enn tí hjá Janusi í Dali “eg eri ein healari”, er “alternativur heili­vágur” í framgongd. Vítt til veggja ber boð um tað.
Ella, tað er hann so fyri ein ávísan málbólk; ein so hunda­naivan miðalklassa við so nógvari tíð til yvirs og so trásettur av sær sjálvum, egn­um ítrivi og økologiskari fjalla­gongu, at alt fupp og lusk, ið ber á brá av “back to basics”-flóðalduni, verður klemm­að.
Uttan mótspæl fortelur “Vítt til veggja” um ymsar við­gerð­ar­hættir, um hvussu hes­ar “viðgerðir” kunnu ávirka heilsuna, tá ið tað bert er saldoin, hesar kunnu ávirka. Við sínum urtum, aku­punkturi, krystallum og vi­brerandi medisini er Vítt til veggja ein skrøggstevna, sum halda treingjandi og nalva­skoðandi fólk fyri gjøldur.
Men, sum sagt, fyri tað gerast “alternativir við­gerð­arhættir” alsamt populerari. Eitt er Vítt til veggja, eitt ann­að øtiligi innflutningurin av AlkaMine, posar av hóttum sango-korallum, men eisini talið sonevndum homopatum og methøga útboðið av “alter­na­tivum heilivági”, sum so hvørt og fjálgt liggja undir lið­ini á veruligum heilivági í viður­kendum sølustøðum.
Felags fyri aromaterapi, reflekso­logi og øðrum narri­við­gerðum, og yvirhøvur hesi absurdu vesturlendsku trá­an eftir eysturlendskum mystikki, er tann totala frá­veran av gransking og vís­indi. Ongin “alternativur heili­vág­ur” ella “viðgerð” hevur nakr­an­tíð verið útviklað í ein­um laboratorii ella testað í kliniskum royndum.
Í mun til vísindaligan heili­vág, sum upp í saman verð­ur avprøvaður og betr­að­ur, er “alternativur heili­vágur” ein lukkað kiosk. Richard Dawkins hevur eina tilhoyrandi frágreiðing um hví, sambært definitión, “alter­na­tiv­ur heilivágur” ikki rigg­ar: “If a particular alter­native treatment can be shown before a panel of qualified doctors to work, then it isn’t called “alter­native” any more. It’s just medicine. “Alternative” is just an­other word for “ineffec­tive”.”
So forkláringin fyri ó­radi­kalu lifranini fyri “alter­nativ­um heilivági” finnur tú ikki í “alternativum heilivági”, men okk­um. Sjálvt poengið við “alter­nativum heilivági” er, at hesin ikki broytist. So tað handl­ar um okkum. Tað eru vit, sum eru broytt.
Og tey, ið digga “alter­na­tiv­ar við­gerð­ar­hættir” eru, vís­ir tað seg, annaðhvørt fín­borg­ar­lig luksusdýr ella leivd­ir av sonevndu “slacker”-genera­tión­ini, sum fyrst í 90unum royn­di at avlíva tann fyrr so radikala rokkkulturin. Grunge, letingatónleikur fram­leidd­ur av forkelaðum lort­end­um, var ikki um ungar upp­østar tannáringar, sum settu seg upp ímóti einum órætt­vís­um samfelagi, men um ein talentfátækan og nihilist­isk­an ungdómsriðil, ið ynskti at avbyrgja seg frá tí við at bitcha um øll hasi, ið ikki vóru líka tolerant og politisk korrekt sum tey–effi­nett sum healingdyrkandi fín­fólk við alt ov nógvum peng­um og frítíð gera ídag.
So vaksandi popular­i­tet­ur­in fyri óbrúkiligum hjálpar­ráðum kann líkasum ikki koma óvart á nakran. Hesir borgarir hava jú altíð ver­ið eins stokkkonservativir, ó­vital­ir og óbrúkiligir og teirra “alternativu pro­dukt­ir”.
At so er, ja, tað vísir seg eisini, tí so skjótt sum Vítt til veggja-fólkini gerast sjúk, veru­liga sjúk, skrotta tey clair­voyansur, tarott-kortini og urinterapiina og spela, skjótari enn ein graður frens­ur, til tað nærmasta hospi­talið hýsandi læknum við fak­t­iskari vitan og viðgerð.
Tak Mahatma Gandhi, hasin hyklarin! Í 1942 gjørdist kon­an, Kasturba, álvarsliga sjúk. Hóast modernað pensil­in var til taks, sýtti Gandhi “síni elskaðu” neyðugt anti­biotika við tí fylgju, at hon doyði skjótt eftir. Nei, betri var at reinsa seg við vatni frá Gan­ges og smyrja hana inn í neyta­land.
Seks vikur seinni gjørdist Gandhi sjúkur. Men nú, tað sum áður var gott nokk til konu­na, Ganges og neytapiss, var ikki ordiliga gott nokk fyri hann. Hann oysti vestur­lendskt medisin í seg við tí fylgju, at hann kláraði tað, konan ikki kláraði: at yvir­liva.
Konfronterar tú medi­sins­ka relativistin við hesum, at tað ikki so nógv er ein spurningur um at “ræðast tað ókenda”, men pengagraðar bløðru­skallar klæddir sum holist­isk vísindafólk, kemur øðin í hann: “Men eg varð kur­er­aður av slanguolju, for­kølilsið hjá Sólarglæmu fór burtur nógv skjótari enn vanligt aftaná angaviðgerð, Eygna­gras fór eitt rend inn til gandalæknan, har indisk­ir álvar og kinesiskir vættr­ar sluppu at dansa á svára rygginum, og nú, 26 mán­að­ir seinni, hevur systi tað gott, meðan pressaðu hømiliur­nar úti í havanum við suppler­andi akupunkturi og hond­lek­ing fjernaði nakka­haldið hjá Høvurhalla. Ja, og Reyð­stólpa doyði ikki innan eitt ár, sum tey í Ríkinum spáddu, men fyrst aftaná 1 ½ ár, so... hvat vita tey!”
Sum brellbiti til Vítt til veggja fortaldi Janus í Dali, “at onnur fólk ikki vita ser­liga nógv um tað (red: alter­na­t­ivar viðgerðarhættir) og halda tað vera nakað duldar­fult og mystiskt”.
Altso, Janus, mega-keddur av at siga hetta, men vit “onn­ur fólk” vita altso ríkiligt um “tað”. Vit vita, at “tað” riggar ikki. Ongantíð gjørt tað. Ger tað ikki. Fer ongantíð at gera tað.
Men til hasi, ið ikki enn heilt 100 prosent vita tað, kann eg upplýsa, at eitt yvir­lit yvir allar tær túsund vís­inda­ligu kanningarnar av “alter­nativum heilivági” var al­mannagjørt beint eftir túsund­árs­skiftið í Archives of Internal Medicine. Her var ávíst, at “none had performed better than a placebo. They had no specific effect beyond sugges­tion”.
Vissuliga, nøkur fólk fara altíð taka til sín hvat sum helst slag av viðgerð, tvs. reagera positivt, sjálvt til eina fullkomiliga nyttuleysa eina. Men kanst tú prógva, at tað er meiri enn placebo, ein lumpiviðgerð? Sjálvandi ikki.
Tann meiri “medisinska” for­klár­ingin til hví so nógv fólk nú halda “alter­na­tiva viðgerð” vera so hot, er tí ikki vísinda-, men anekdotubaserað; ein persónlig forteljing, og hvus­su modernað og desper­at menniskju eru nakrir suckar­ir fyri eini øðrvísi fantasi-forteljing. Er tað ikki tað, at tey lúgva um virkn­ingin av “alternativari við­gerð”, er tað nakað so nátúr­ligt og klassiskt sum “tíðin”, ið aloftast hevur fiksað ímynd­aða ella faktiska pro­blem­ið, ella symptomið uppá tað.
Ein triðji møguleiki, men so eru eisini allir troyttir, er hesin: at tín sannleiki endar sum Sannleikin við tí fylgju, at tú sum tilbiðjari av “tí alternativa” so líðandi tvingar teg at halda, at viðgerðin, sum ikki kann rigga, riggar allík­a­væl, hvat so aftur er dekan placebosligt.
Ein og hvør healara-ge­sjæft, sum roynir at yvirtala teg at keypa “himmalska orku-tænastu”, er á leið líka vísinda­liga virðiligur sum Sidney Lee. Nettupp fyri at vísa á, at her kortini er okkurt slag av vísindaligum trúvirði í hesum ovurkapitalistiska vola­pykki, brúka tey í Vítt til veggja kvasi-akademisk heiti so­sum “helseklinik”, “support manage­ment”, “narrativa arbeiðs­um­hvørvið” og so “master coach” í, ja, tað er so tað...
Verjarnir hjá “alternativum heili­vági” siga annars, at tað er “ein yvirnatúrlig leking, ið viðger alt menniskjað og tess samband við kosmos”, sett upp ímóti “ísakaldari, ra­tion­alist­iskari vísund”. Hatta ljóð­ar deiliga rurandi, men har er líka ein trupulleiki: tað er lygn.
Tá ið journalisturin John Dia­mond, ímóti sínum vilja, lá til at doyggja, bjóðaði hann 10.000 pund til vælgerð, vald av Prins Charles, um krún­prins­urin kundi lata honum so mikið sum eitt másasligt prógv fyri hansara hevdan, at “alter­nativar viðgerðir kunnu lekja krabbasjúklingar”. Ikki tær at siga doyði John ikki 10.000 pund fátækari.
Og John doyði ikki, tí hann manglaði handa gátuføra orku­floymin kallaður Qi, sum hvørki medisin ella lívfrøði kann uppdaga. Hann doyði ikki, tí hann ikki hevði nóg mik­ið av “orku” í kroppinum, sum annars, sambært Janu­si, skal til fyri at “gera tað arbeiðið [sic], hann nú eina­ferð skal fyri at koma fyri seg aftur”. Og tað var ikki tí, at hansara kroppur ikki var nóg “móttakiligur” ella ov “inni­lokaður”.
Forrestin, hatta við mót­taki­lig­heitini, hmmm!, eitt sind­ur av einum cop-out. Er kropp­urin “móttakiligur”, íðan, so “merkir viðkomandi eina veruliga broyting”. Ju­huu, sært tú, eg dugi og viðgerðin riggar—og øll fara at hoyra um hetta “mirakk­ul”. Um ikki, um null broyt­ing, null bati, so er tað væl tí, at kroppurin er ov “ómóttakiligur”. So óansæð broyt­ing ella ei, bata ella ei, vinn­ur Janus Healarin altíð.
Og John Diamond doyði held­ur ikki, tí hann ikki lurt­aði eftir Olgu Hentze, eigari av helseklinikken Harmony og pro-luttakari í Vítt til vegg­ja. Olga, sært tú, kom til Føroya við opinberingini, at “natura medicine, that I am practising can help any prob­lem [] this is all up to you, your health is in your hands. No­body else. No doctors. No medicine. No pills [] If you have cancer you can still live if you are ready to fight for your life.”
Lat meg byrja við tí sein­astu erkleringini. Kanska er tað bara ótoleranti eg, men eg haldi tað so vera nokkso harð­hjartað at fortelja fólki, at teirra nærmastu doyðu “tí tey ikki vóru nóg villug at berjast fyri sínum lívi”. Eg sum helt, at tey doyðu av krabba, av tí at krabbamein er ein deyðilig sjúka.
Ókey, flest yppa øksl og ganga út frá, at “alternativur heili­vágur” er eitt óskaðiligt, vestur­lendskt miðalklassa-njótil­si. Men hvussu kann tað vera óskaðiligt at fáa vinning burtur­úr at selja lygnir til sjúk og hasi á deyðastrá við ógvus­ligari sjúku og deyða sum fylgju?
So vitja endiliga hasa næstu Vítt til veggja, men lat tá vera við at halda, at tú ert eitt petti betri enn teir cele­brity-deiggjheilar, tú og tín­ir vanguard-vinir vanliga flen­na at.