Orsøkin er rættiliga greið: Fólkið á Landsverkfrøðinginum hevur ein førning á sínum herðum, sum vit ikki soleiðis uttan víðari vilja kasta fyri borð.
Føroya fólk hevur krav uppá upplýsingar hesum viðvíkjandi, men inntil víðari hevur umsitingin í Tinganesi á ongan hátt verið nøkur hjálp ? heldur øvugt. Tann einasta upplýsingin, sum alment er komin haðani, er tann ákæra, sum landsstýrismaðurin alment gav okkum: eingi evni til at samstarva og ikki evni til at geva upplýsingar!
Ein spurningur í hesum stríði er reinur fakfelagsspurningur. Hendan spurningin blanda vit okkum sum so ikki í, og sum skilst á løgmanni í útvarpinum hóskvøldið, so er hesin spurningur um at koma undir land.
Fyrisiting
Landsverkfrøðingurin hevur ein 50 ára gamlan fyrisitingarligan førning. Hetta, sum kann tykjast so einfalt, tá tað verður gjørt rætt, at viðgera hvørt einasta mál við fleiri ymiskum sjónarmiðjum og koma til eina niðurstøðu, sum allir partar so ella so kunnu liva við og at eingin liggur beinleiðis eftirá.
Tað finnast so ymisk sjónarmið í einum samfelag. Har finnast so ymiskir dagsordanir og so ymisk virði, sum havast skulu í huga.
Har finnast so ymiskar søgur, sum tilsamans geva teim ymsu pørtunum eina støðu í einum máli. Tann fyrisitingarliga uppgávan er at finna hesa støðuna hjá hvørjum einstøkum parti og so harfrá at finna leiðir frameftir, øllum pørtum at gagni og soleiðis at allir partar skilja og góðtaka gongdina.
Tað er hesin førningurin, sum í hesum tíðum hoyrist í telefonsamrøðum til fyrrverandi landsverkfrøðingin og til okkum, sum standa í hesum stríði. Tað er hesin førningurin, sum vit síggja í blaðsamrøðum við onkrar av okkara samskiftispørtum ? eisini teimum, sum vit ikki altíð vóru so samd við.
Eisini í dag liggja aktuel mál, sum væl kundu givið landsstýrismanninum mangt høvuðbrýggið. Men hesin fyrisitingarligi førningurin hjá Landsverkfrøðinginum megnar eisini at tosa við fólkini í hesum málum fyri at geva landsstýrismanninum frið til hendan bardagan fyrst ? so koma vit aftur til onnur mál seinni.
Hetta er helst tann týdningarmesti førningurin, tí hann stýrir so mongum øðrum.
Hetta er partur av tí førningi, sum vit verja.
Starvsfólkapolitikkur
Landsverkfrøðingurin hevur virkað síðani 1. apríl 1948 og hevur øll árini savnað dugandi fólk. Hetta við starvsfólkapolitikki er nú vorðið eitt slag av einum gandaorði.
Fakfeløgini og umsitingin arbeiða í løtuni við at orða ein starvsfólkapolitikk. Hetta er helst skilagott, men enn eru tað spurningar um smávegis skeiðluttøkur og onkra starvsfólkasamrøðu.
Men hvat er grundin til, at á Landsverkfrøðinginum starvast fólk, sum aðrastaðni í landinum kundu forvunnið sær væl hægri løn fyri sama arbeiði?
Hvat er grundin til, at fólk frá Landsverkfrøðinginum í teim vánaligu tíðunum kundu søkja sær starv alla møguliga staðni á knøttinum?
Hvat er grundin til, at fólk á Landsverkfrøðinginum leggja so nógv fyri í sambandi við t.d. kavaruddingina? Vit onnur halda næstan, at tey seta lív og heilsu í vága ? um vit ikki fingu trygd fyri tí øvugta við bæði argumentum og hagtølum.
Hvat er grundin til, at tey leggja seg ímillum, har trupulleikar stinga seg upp?
Hvat er grundin til, at tey lata ymiskar lortaspannir koma yvir sín kropp uttan at muta ímóti?
Orsøkin er einføld. Starvsfólkið verður virðismett og ymisku viðurskiftuni í einum langum lívi verða havd í huga í sambandi við arbeiðsplássið. Spurningurin um fakligt umhvørvi verður alla tíðina viðgjørdur, og fólk skulu ikki bert hava arbeiðsfrið ? tey skulu eisini hava rímiliga modernaðar arbeiðsumstøður.
Hesin førningurin hevur ofta staðið sína roynd, seinast í sambandi við ógvusligu niðurskurðirnar fyrst í 90-unum, tá vit skuldu skera um 400 mió. kr. av umsetninginum yvir eitt 4 ára skeið. Løgtingið og landsstýrið fekk ikki trupulleikar av Landsverkfrøðinginum ? heldur var tað hann saman við fiskivinnuni, sum tók tað stóra skrallið uttan eitt alment suff.
Starvsfólkapolitikkur er so mangt og helst ber tað til at orða partar av honum. Men at skapa veruligar fortreytir fyri at broyta ferð og kós í so lítlum samfelag sum okkara og við so høgum fakligum støði krevur veruligt leiðsluhegni.
Hesin førningurin er at kalla eins týdningarmikil, sum tann fyrisitingarligi førningurin, tí tað vera altíð menniskju, sum skulu lyfta uppgávurnar.
Hetta er partur av tí førningi, sum vit verja.
Samstarvið uttaneftir
Nógv verður tosað um fullveldi í hesum tíðum. Nógv verður tosað um ?globalisering?, altjóðagerð o.s.fr. Nógv verður eisini tosað um vitan á høgum støði.
Hetta er ikki nakað, sum soleiðis tilvildarliga kemur, sum danska flaggið sigst vera dottið niður av himni. Samstarv uttaneftir krevur stóra orku, stórt hegni og ofta og títt eisini sín part av hepni.
Fyri eitt vegaverk, asfaltverk, skervverk, havnaumsiting, brunaumsiting, entreprenørvirki o.s.fr., sum Landsverkfrøðingurin fevnir um, er hetta sjálv lívsnervin til fakligt umhvørvi og skilagóðar avgerðir, landi og fólki at gagni.
Við samstarvinum uttaneftir fáast persónligar kontaktir, vegleiðingar og signal, sum tilsamans vísa á eina kós frameftir.
Við samstarvinum uttaneftir fæst dagført fakligt umhvørvi hjá tí einstaka medarbeiðaranum, har slíkt krevst.
Við samstarvinum uttaneftir fæst breiddin í fyrisitingini, har vísast kann á so ymiskar sjónarvinklar, sum sjálvsagt ikki allir koma fyri í hvørjum landi sær.
Landsverkfrøðingurin hevur ymisk slík samskifti uttaneftir, men serliga NVF og PIANC eru verd at taka fram beinleiðis.
NVF (Nordisk Vejteknisk Forbund) er norðurlendska vegasamskipanin, har vegastjórar og fakfólk hittast regluliga. Føroyar hava sjálvstøðugan status í NVF síðani 1975, og hava limir í fleiri arbeiðsbólkum. Vit brúka rættiliga stóra orku til hetta samstarv og fáa hendanvegin dagførda vitan um bæði fyrisitingar og fak.
Hetta samstarv er sjálvsagt treytað av, at har er ein vegastjóri við eini hóskiligari tign. Tann dagin, hesin vegastjóri føroyinga bert er ein ella annar hissini, so er samstarvið gjøgnum NVF útholað og fáir uttanlands tíma at tosa við okkum. Í fyrsta lagi fáment. Tað mega vit liva við og tað liva hini við. Men gera vit okkum primitiv, so eru eisini hesi virði søplaði burtur. Tað tók annars fleiri ár og stóra orku at byggja hetta upp.
PIANC (Permanent International Association of Navigational Congresses) er altjóða felagsskapur fyri havnir. Hesum samstarvi hava vit verið í síðani 1984 og gjøgnum væla arbeiði Mikkjals, sála, hava vit fingið eitt slag av sjálvstøðugum status, soleiðis at vit hava møtirætt í ovasta ráðnum. Í hesum sita sostatt ein limur fyri USA og ein limur fyri Føroyar!
Í PIANC eru eisini arbeiðsbólkar, sum arbeiða við einstøkum spurningum í Working Groups. Úrslitið verður skrivað í eini frágreiðing. Vit hava higartil verið við í trimum slíkum Working Groups.
Størsta virði í PIANC eins og í øðrum samstarvum er sjálvsagt persónligu kontaktirnar, sum í hesum føri ikki bert eru norðurlendskar, men kring allan knøttin. Soleiðis fáa vit alla tíðina dagførda vitan um, hvussu skipanir innan havnir og siglingarleiðir virka kring knøttin.
Hetta samstarv er formelt treytað av eini formellari havnaumsiting í landinum. Verður Landsverkfrøðingurin avtikin, so er sera trupult at fasthalda hetta samstarv á nøkrum rímiligum støði.
Tann fyrisitingarligi førningurin og tann starvsfólkapolitiski førningurin eru væl teir týdningarmestu og teir, sum eru grundarsteinar undir øðrum. Samstarvið uttaneftir er tað mest viðkvæma. Tað er slíkt samstarv, sum kann brótast niður yvir eina nátt, men nýtast skulu ár og tár til at byggja tað upp. Hvør minnist ikki ein fyrrverandi løgmann, sum hjálparleysur stóð uttanfyri Norðurlandahúsið, men sum ikki slapp inn? Eingin hevði slóðað gøtuna!
Hetta er partur av tí førningi, sum vit verja.
Fakbreidd
Skuldu vit reksa upp alla ta vitan, sum liggur goymd í Landsverkfrøðinginum, so hevði henda grein verið longri enn flestu bløð vildu tikið ímóti. Tað er kanska heldur ikki so áhugavert at fara niður í slíkar smálutir, tí ein og hvør í hesum landinum veit, at tað ber til at ringja til stovnin um at kalla alt, sum hevur við byggivirksemi ella telduvirksemi at gera, umframt so mangt annað harímillum og við síðuna av.
Tað er minni sjálvsagt, at hendan vitan liggur á so fáum herðum. Sum eitt dømi skulu vit nevna havnadeildina, har 6 føst fólk starvast, umframt ein ?student?, sum oftast er eitt til tvey ár millum studentaskúla og framhaldandi lestur.
Deildin tekur sær, sum heitið sigur, av havnum kring landið, hóast tær flestu eru kommunalar. Samstarv var við at kalla hvønn bygdaráðslim í landinum um alt frá einum pullarti til framhaldandi ætlanir um havna- og lendingaútbyggingar.
Framhald av síðu 2
Fyrisitingarliga tekur deildin sær av tí studningi, sum løgtingið letur kommunum til havnabygging. Deildin tekur sær av góðkenning av leigusáttmálum á havnaøki. Deildin tekur sær eisini av skipa- og vørugjøldunum saman við Starvsnevnd Føroyskra Havna. Endiliga umsitir deildin tað, sum viðhvørt í smáskemti verður nevnt ?dronningens vand? ? yvirvaldsrættin á sjónum í sambandi við útbyggingar í sjógv o.a.
Havnir er eitt fleirtáttað fak, har vit sjálv vanliga hava tikið okkum av prosjektleiðslu og forkanningum. Prosjekt og eftirlit liggur hjá ráðgevum og arbeiðstakarar gera arbeiðið.
Prosjektleiðsla er tað at síggja uppgávuna, at síggja hvønn smálut í heildini, at síggja partarnar í málinum og fáa eina heild burturúr, bæði tekniskt, fíggjarliga og menniskjaliga.
Prosjektleiðsla er at fáa tað besta burturúr hvørjum fólki, hvørji støðu og hvørji krónu.
Í hesum soltnu tíðum hevur tað harafturat verið okkara uppgáva at halda saman uppá fakið havnabygging, serliga havandi í huga, at tær ráðgevandi fyritøkurnar nógvar fóru fyri bakka.
Partur av hesi uppgávu er at skipa vitanina í arkiv, soleiðis at tað ber til at koma aftur til, hvat bygt var og hvussu.
Deildin samskipar raksturin av ferjulegunum kring landið.
Deildin umsitur uppseting av anodum á stálspunsveggjum, soleiðis at virðir ikki óneyðugt fara fyri skeyti.
Deildin umsitur og samstarvar saman við danska Farvandsvæsenet upplýsingar um havnir og sjófarleiðirnar innansyndis. Hon er í tí sambandi eisini hjálp hjá kommununum at halda teirra vitar.
Deildin er virkin partur í aliumsitingini.
Deildin ger ymsar mátingar kring landið, bæði av streymi, aldu, vindi, vatnstøðu, frárenningum og øðrum og er samskipari av upplýsingunum, sum vit fáa frá Dansk Meteorologisk Institut um teirra mátingar.
Deildin er við í viðgerðini av kanningum. M.a eru vit júst liðug við eitt alduatlas og vóru farin undir at gera normar ? fyrst ein vindnorm - fyri Føroyar og vóru farin undir streymmátingar í sambandi við aling saman við øðrum pørtum.
Deildin ger botnkanningar
Deildin tekur sær av uttaneftir samskifti viðvíkjandi havnum, havnabygging og mátingum, m.a. PIANC, Dansk Hydraulisk Institut og Dansk Meteorologisk Institut.
Hetta ? og helst meira afturat ? skal alt leggjast inn í 7 høvd og 14 hendur. Tað krevur eina fakliga breidd hjá tí einstaka og heildini. Eftir altjóða mátistokki er hetta ein heilt óvanlig breidd.
Hetta er eitt dømi. Aðrar deildir hava tað á sama hátt.
Hetta er partur av tí førningi, sum vit verja.
Niðurstøða:
Okkara støða er rættiliga greið. Føroya fólk hevur goldið fyri okkum í 50 ár og hevur ein arv, sum vit í dag umsita.
Vit vilja verja hendan arv á sama hátt, sum stovnurin hevur bygt upp øll hesi 50 árini: fakliga rætt og opið fyri fólkinum.
Vit arbeiða ikki við goymdum dagsordanum. Viðurskiftuni á stovninum skulu út til fólkið at meta um.
Tá so stór virði standa uppá spæl hevur eisini landsstýrið rætt ? og skyldu - til at fáa bardagan fyri hesum virðum fram, soleiðis at tað kann taka støðu út frá einum breiðum, demokratiskum støði.
Tá landsstýrismaðurin alment hevur ákært okkum, so hava vit bert tann eina møguleikan: at lýsa viðurskiftuni alment.
Á sama hátt sum higartil, rokna vit tí fyri givið, at landsstýrið ikki formelt leggur seg út í okkara fakliga virksemi hesar dagarnar. Í hesi óvirðiligu uppsøgn Hennings er hetta hóast alt ein virðilig støða, sum løgmaður hevur tikið.
Vit á stovninum standa fram í hesum bardaga, tí eingin annar kann taka júst hendan bardagan. Okkara mótstøðufólk eru ikki løgting, løgmaður ella landsstýrismaður, men tað lættisoppa leiðsluprinsipp, sum fyrst forkom okkum Fiskasøluna, síðani fiskavirkini og var væl áleiðis at forkoma okkum Elektron.
Vit skulu eisini hava í huga tær menniskjalagnur, sum vit kastaðu í vanæru ígjøgnum royndir, sum ein og hvør kundi sagt við seg sjálvan vóru deyðadømdar. Í okkara føri er longu ein persónur førdur út í slíka vanæru. Tað er ein ov nógv!
At góð fólk nú royna at savna restirnar av Fiskasøluni og Fiskavirking er sjálvandi gott ? men ikki serliga optimalt.
Tað er eisini hetta lættisoppa leiðsluprinsipp, sum nú er við at petta landið í so mangan óneyðugum bardaga: kommunu móti kommunu, land móti kommunu, kommunu móti landi, løgting móti landsstýri, landsstýri móti løgtingi. Helst kundu vit nevnt fleiri øki.
Vit vita væl, at tað er landsstýrið, sum hevur fyrisitingarligu ábyrgdina. Men tað er bert løgtingið, sum hevur heimild til at søpla fedranna arvin burtur yvir eina nátt. Tað er Føroya løgting, sum skal út til fólkið og alment siga: hendan arvin hava vit ikki fyri neyðini.
Vinarliga
deildarleiðarar hjá Landsverkfrøðinginum (onkur er ikki tøkur)
Signar P. Heinesen
Arnstein Niclasen
Levi Hentze
Hans Biskopstø
Finnleif Durhuus
Óli M. Petersen
