Jógvan E. Ósá
Og so er tað tað góða samband vit nú hava fingið millum oyggjar og bygdir og býir.
Vit hava fingið ein nýggjan Smyril til Suðuroyðar – og ein nýggjan Teista til Sandoyar.
Og ikki minnst. Vit hava fingið eina nýggja Norðoyatunnil – ið hevur broytt næstan alt hjá okkum her norði.
Nú kunnu vit fara úr Norðoyum og suðuryvir, nær vit vilja – og koma aftur, tá ið vit hava hug. Tað at standa á ferjuleguni og bíða eftir Dúgvuni er vorðin søga – og tann hálvi tímin um Leirvíksfjørð er eisini farin í søguna.
Nú “drøna” vit undir Leirvíksfjørð, tá ið vit hava hug til tess – og ongin forðar okkum í hesum. Tó. Er tað ikki okkurt, vit hava mist við Dúgvuni??
Tær løturnar vit kundu slappa av á ferjuleguni og vit kundu taka okkum av løttum, eru burtur.
Og so tað sosiala umborð á ferjuni. Vit komu í prát við fólk vit kanska sóu dag og dagliga – men ikki skifti orð við. Umborð á Dúgvuni komu vit í prát við menn, sum vit høvdu verið saman við til skips fyri mongum árum síðan. Vit fingu prát við javnaldrar, ið vit gingu í sama flokki við í skúlanum. Vit hugnaðu okkum við einum góðum kaffimunni saman við fólki, vit vóru konfirmeraði saman við fyri mongum árum síðan.
Og vit kundu hildið áfram.
Alt hettar er horvið – og kemur ikki aftur.
Ungdómur okkara – skúlanæmingar og ítróttarfólk – ið dagliga ferðaðust um fjørðin, fingu her ein lítlan “smakk” av sjólívinum. Sum oftast var onkið rull – men onkuntíð kom tað fyri – og ferðin kundi viðhvørt gerast eitt vet longri, enn hon var ætla til.
Tá fingu hesu ungu eitt lítið sindur at vita um, hvat tað er at verða á sjónum.
Í dag fáa tey onki – og koma framyvir ikki at hava tað lítla tilknýti tey høvdu til sjógvin – til veður og vind – tí nú verður bara “drøna” ígjøgnum holið – tí har er turt og nossligt og onkið sjórok ella nakað annað. Bert fartur.
Og tað gleðast vit um, og kundu ongantíð skift um aftur við undirsjóvartunnilin – hetta væla verk, og stóra “undur” sum vit sloppið at upplivað.
Undirsjóvartunnilin er eitt “mirakul”. Ongin ivi um tað. Norðoyggjar eru budnar tætt saman – tó at vit halda at Svínoyggin og Fugloyggin nú treingja til at fáa eina nýggja, nýmótans ferju – og helst berghol í Svínoy.
Sambandið er nú vorðið so gott, at skúlanæmingar bert ganga stutta tíð í skúla í heimbygdini – og flyta so til Klaksvíkar at ganga í teim hægru flokkunum. Og tað er gott.
Men hettar “kostar” eisini. “Skeri eg teg her, so missi eg teg har”.
Og tað er, at tann lokala dialektin er horvin. Nú tosa øll “klaksvíksmál”.
Næmingarnir, ið eitt nú koma av Viðareiði, tosa kanska tað lokalu dialekt, tá ið tey koma til Klaksvíkar. Men hettar hvørvur skjótt
Tey verða bert ein til tveir næmingar í hvørjum flokki – og tosa tey tað heimligu dialekt, verða tey kanska happaði – ella argaði – og rættuliga skjótt tosa tey eisini klaksvíksmál. Tað taka tey so við sær heim aftur til Viðareiðis – og Viðareiðisdialektin hvørvur.
Í dag hoyrir tú ikki tað stuttliga og ramliga, teir gomlu viðingarnir kundu taka til: “sannhoytin var tann – halgadoy – tað skal eg banna tær uppá”. Svínoyardialektin hjá Jukim Olsen er burtur – og í Sundinum siga tey ikki longur; “tykkin – okkin” men tykkum og okkum.
Eg haldi tað er spell. Hóast eg ikki havi nakað ímóti klaksvíksdialektini. Tó. Eg haldi, at tey ungu í Klaksvík, tosa flatari nú, enn vit gjørdu. Hettar hoyrdi eg serliga nógv, tey 16 árini eg var burtur úr Klaksvík – fimm ár á Sandi og 11 ár í Eysturoynni.
Og kanska tey eru ávirkaði av teim norðingum, ið komu til Klaksvíkar at ganga í skúla.
Dialektirnar høvdu nógv at siga fyrr. Og onkrastaðni var tað soleiðis, at partar av bygdini høvdu sína serligu dialekt.
Eitt nú heima á Sandi. Har var sagt, at fólki yvir í Trøðum høvdu sína serligu dialekt og tosaðu ikki tað sama, sum vestari partur av bygdini. Munurin var tó so lítil, at eg sum tilflytari, ikki hoyrdi tað.
Og mær er sagt, at fólki suðuri í Nesi í Vági, ikki tosaði tað sama sum restin av Vágsbygd. Eg haldi tað var stuttligt – og kann ikki annað enn verða harmur, at hettar hvørvur. Havnadialektin syngur upp á seinasta vers.
Málið, ið Poul Mohr tosar, og tað ið Rigmor Restorff Rasmussen, sála, tosaði, hoyrir tú ikki í dag. Og tað er spell, tí meira charmerandi og yndisligt mál, finnst ikki.
Ikki so løgi. Tí Havnin hevur havt tað størstu tilflytan, ið nakar veit um.
Har koma suðringar, norðingar, vágafólk, eystringar og sandingar – allir “dragandi” við sínum máli – og sínari dialekt – Alt verður koyrt í “stóra pott” og so verður alt ein perivellingur. Málið hevur mist sína “sál” – og er vorðið deytt – uttan charmu. Eitt havi eg tó hug at nevna afturat.
Tað eru tilflytarnir, ið koma til Havnar.
Tey flestu av teimum, gloyma ongantíð sína barnadialekt. Og tað er deiligt at hoyra. Tak nú f.eks. Karin Kjølbro og Finnboga Isakson, sála. Tey fóru til Havnar sum 16-ára gomul, men gloymdu ongantíð sítt klaksvíksmál. Tað sama er at siga um eitt nú Jógvan Páll Lassen.
Og at hoyra Hans Holm og Óluvu Skaale framvegis tosa tað charmerandi suðuroyarmál, hóast tey hava búð í Havn í ein mannsaldur, er ein frøi at hoyra.
Tað sama er at siga um skúvoyardialektina hjá Eyðun Andreasen og Hanusi Kamban. Hin vegin. Tá ið eg hoyri klaksvíksingar, eitt nú í útvarpinum – og sum hava verið nøkur ár í Havn, siga “ei – og nei” – eri eg um at fara úr skinninum – so óður kann eg verða. Men tað er kanska “fínari” at siga “ei og nei” – enn “noy”. Tær smáu bygdardialektirnar eru at um hvørva heilt. Onkur heldur kanska at hettar er nostalgi. Sjálvur haldi eg, at tað er spell. Helst fáa vit onki gjørt við tað. Og tað er tað mest keðiliga av øllum.
Nakrir fáir tankar eg havi havt. Og nú havi eg sagt tykkum tað.
