Hvat ger tú, tá tær dámar væl at ferðast, og skal velja eina lívsleið? So tekur tú útbúgving sum flogskipari.
Tað var í hvussu er valið hjá tá 21 ára gomlu Káru Dam.
– Eg ivaðist í, hvat eg skuldi læra til. Fyrst hugsaði eg frisør og síðani grannskoðari. Men mær hevur altíð dámað so væl at ferðast, og tá eg slapp ein túr í flúgvaranum saman við Hans Hansen, so bleiv avgerðin tikin, sigur Kára Dam.
Mammuni dámdi hetta einki serligt at byrja við, men ráddi dóttrini til at royna seg eina tíð sum flogterna fyri at fáa eina betri føling við starvinum sum flogskipari. Sum sagt so gjørt.
– Har var avgerðin so tikin, og síðani var at finna ein hóskandi skúla. Tað er ógvuliga dýrt at læra til flogskipara, og tá útbúgvingar annars eru ókeypis í norðanlondum, ráddi um at finna ein skúla uttanfyri økið, sigur Kára Dam.
Funnið var so fram til ein skúla í Spania, Airmed, sum lá við flogvøllin í Valencia, beint uttan fyri sjálvan býin.
– Har vóru upptøkuroyndir, men eg haldi ikki, at skúlaleiðslan gekk so ógvuliga høgt upp í tað. Eingin dumpaði, og mín fatan var, at gingið var meira upp í at fáa næmingarnar og harvið pengarnar, sigur Kára Dam.
Lærutíðin er í minsta lagi 14 mánaðar, og tá Kára Dam fekk sína Airplane Transport Pilot Licence, hevði hon gingið í skúlanum í hálvtannað ár.
– Eg varð liðug í mai 2006, og fekk beinanvegin starv hjá Faroe Jet. Eg var til uppvenjingar í Svøríki í at flúgva British Aerospace flogførini, og beint undan Ólavsøku sama árið fleyg eg fyri fyrstu ferð rutuflúgving upp á Føroyar, sigur Kára Dam.
Stutt livitíð
Tá tú soleiðis kemur úr skúlanum í eitt stýrhús, so byrjar tú sum stýrimaður.
– Flogfeløgini krevja í minsta lagi 1500 tímar flúgvitíð, áðrenn ein stýrimaður verður fluttur upp til at verða flogskipari, men flestu feløg krevja meiri enn tað, kanska 3.000 tímar, sigur Kára Dam.
Livitíðin hjá Faroe Jet gjørdist ikki drúgv, bara frá mai til desember, og tað var avmarkað, hvussu nógvar flúgvitíðar Kára Dam fekk har.
– Hetta tíðarskeiðið arbeiddi eg tó bæði sum stýrimaður og sum flogterna við Faroe Jet, sigur havnarkvinnan.
Tá Faroe Jet so brádliga snaraði lykilin um, gekk hon eins og so mong onnur hjá felagnum arbeiðsleys í eina tíð.
– Eg arbeiddi so eina tíð – ein til tveir mánaðir – á Hvonn, men so varð eg boðin til samrøðu hjá Swiss European, og saman við tveimum øðrum fyrrverandi flogskiparum hjá Faroe Jet fekk eg starv sum avloysari hjá Swiss, sigur Kára Dam.
Hóast hetta bert skuldi vera í styttri tíðarskeið, so helt Kára fram hjá sveisiska flogfelagnum í trý ár.
– Tá hendi so tað, at Lufthansa hevði útbúgvið nógvar flogskiparar, og teir stóðu so Swiss í boði at fáa. Og fyri sveisiska flogfelagið taldi tað nógv, at hesir flogskiparar tosaðu týskt, og so vórðu vit squeezaði út, sigur Kára Dam.
Sama flogtypa
Flogskiparin av Norðrasta Horni gekk so arbeiðsleys frá januar til september 2010, men fekk so starv hjá Brüssels Airlines, og eisini her vóru tríggir flogskiparar, sum áður høvdu flogið við Atlantic Airways.
– Har fleyg eg so frá september 2010 til oktober 2011, tá eg aftur misti starvið har. So beint nú gangi eg arbeiðsleys, sigur Kára Dam.
Hon hevur tó fingið starv sum avloysari hjá Atlantic Airways í summar, men út yvir tað dugir hon ikki beint nú at siga, hvussu framtíðin sær út.
– Nú taki eg summarið fyrst, og so mugu vit síggja, hvat framtíðin hevur at bjóða. Tað týdningarmiklasta er ikki hvar eg fái arbeiði, men meiri um talan kann gerast um fast arbeiði, sigur Kára Dam.
Hon hevur heilt frá byrjan flogið sama flogslag, British Aerospace, og tí er tað umráðandi, at sleppa fram at flúgva hetta slagið av flogfari.
– Einaferð verður sjálvandi neyðugt at umskúla meg til annað slag av flogfari, men vónandi kann tað blíva, tá eg havi fingið fast starv. Hetta bæði tí at tað er dýrt at umskúla seg, men havi fast starv rindar felagið fyri umskúlingina, sigur Kára Dam.
Orsøkin til, at neyðugt verður við umskúling einaferð fyrr ella seinni er, at British Aerospace flogførini ikki verða bygd longur, og av tí sama slúsa flogfeløgini hesar flogtypurnar út.
– Tað gerst truppari og truplari at fáa eykalutir til hesi sløg av flogførum, og tí velja flogfeløgini at selja til lond í Afrika ella har tað slepst av við British Aerospace flogførini, sigur Kára Dam.
Heldur smærri flogfør
Tað er kortini ikki tí, at flogførini eru ótíðarhóskandi ella avoldað, at tey verða skift út.
– Hetta eru framvegis frálík flogfør, og British Aerospace var í mong ár størsta flogfarið við London City góðkenning*. Landingarstellið er gjørt til 80 tons tung flogfør, men British Aerospace flogførini viga bara helvtina, so talan er um ein luftsins bulldozara, sigur Kára Dam.
Men at flogfeløgini í alt størri mun skifta British Aerospace flogtypurnar út – í stóran mun til brasilianska flogfarið Embraer – merkir samstundis, at møguleikarnir hjá Káru Dam at fáa arbeið uttan umskúling gerast færri og færri.
– Enn eru flogfeløg eftir, sum flúgva við BA flogførunum – umframt Atlantic Airways eisini Malmø Aviation – men eg má síggja í eyguni, at umskúling einaferð verður neyðug, sigur Kára Dam.
Og tá tað hendir, er tað ikki endiliga ein ambitión at sleppa at flúgva teir heilt stóru jumbo-jettarnar.
– Eg haldi í veruleikanum, at tað er stuttligari at flúgva tey smærru flogførini fram um teir stóru jumbo-jettarnar. Talan er um styttri túrar og meiri action við at fara á flog og lenda. Við teimum stóru flogførunum er tímavís við einki at gera, tí tú flýgur so langar teinar, sigur Kára Dam.
Lutfalsliga stuttu túrarnir hava eisini higartil ført unga flogskiparan runt í Europa.
– Eg havi flogið upp á Norðanlond, Týskland Belgia, Italia, Spania, Frakland, stutt sagt kring alt Europa, sigur Kára Dam.
Ræstur roykur í Madrid
Líka síðani Faroe Jet gavst at flúgva í desember 2006, hevur Kára Dam búð uttanlands, tó at hon altíð hevur vitjað trúliga heim til Føroya.
Fyri hana er tað tí ikki so avgerandi, at hon fær starv hjá heimliga flogfelagnum, ella hjá onkrum øðrum flogfelag í Europa.
– Eg havi ongantíð hugsað um USA. Har tykist alt so stórt, og so má eg eisini taka supplerandi útbúgving, tí mín lisensur ikki uttan víðari verður góðtikin í USA, sigur Kára Dam.
Hon hevur sum nevnt bert flogið British Aerospace RJ flogførini, og møguleikarnir har fækkast so líðandi.
– Drongur mín er italienari og eisini flogskipari, og eg haldi ikki, at hann hevði havt hug at flutt til Føroya, skuldi tað verið, sigur Kára Dam.
Tey búgva í løtuni í Madrid í einum størri bústaðarkompleksi, og sjálvt um Kára stundum kann leingjast eftir føroyska matinum, kann hon ikki kæra seg um veðrið.
– Nú, tá eg eri arbeiðsleys eru vitjanirnar heima longri. Meðan eg arbeiddi gjørdist tað sjáldan til meira enn eina viku heima, men á jólum var eg heima ein heilan mánað, sigur Kára Dam.
Hon hevur onkurtíð roynt at havt føroyskan mat niður til Europa við sær, men tað gagnast ikki tað sama.
– Tað er ikki tað sama at kóka ræst kjøt mitt inni í Madrid. Einaferð eg royndi hetta, helt ein vinkona mín úr Marokko upp á, at skula smakka. Eg royndi at mæla henni frá, men einki nyttaði. Tá hon so kom inn, var hon um at venda í hurðini, og tá hon skuldi smakka helt hon, at hon skuldi halda seg til eplini, men tað gekk jú heldur ikki, sigur Kára Dam.
Hugsar um trygdina
Hon var bert 21 ár tá hon fór undir útbúgvingina sum flogskipari, og hennara flokkur var ein ungur flokkur.
– Tann yngsti næmingurin var júst fyltur 18 og tann elsti var 25, og fleiri okkara vóru rættiliga ung, tá vit høvdu fingið prógvið, sigur Kára Dam.
Hon heldur ikki, at tað er nakar munur á kvinnuligum og mannligum flogskiparum.
– Bæði kynini er líka góð og minni góð til starvið, heldur hon.
Hon fær mest positivar reaktiónir frá ferðafólki, tá tey síggja hesa ungu kvinnuna, sum tey so trygt mugu leggja teirra lív í hendurnar á.
– Er tað nakað, eru tað serliga konufólk, ið kunnu tykjast eitt sindur ótrygg við at hava meg at stýra flogfarinum, sigur Kára Dam.
Ikki tí. Hon hugsar eisini sjálv um trygdina, og hvat er at gera, skuldi okkurt gingið galið.
– Vit venja javnan at takla allar hugsandi støður. Vit skulu til venjingar í simulatori tvær ferðir um árið, og tá venja vit ymiskar vandastøður. Vit hava brandvenjingar, og bara nakað so banalt sum at rópa, tá okkurt er áfatt, venja vit, sigur Kára Dam.
Sum fyrsti føroyski kvinnuligi flogskiparin er hon ein slóðbrótari innan føroyska flogsøgu, og kann harvið á sín hátt kallast tann føroyska Amelia Erhart. Men fyribils bíðar hon eftir rætta møguleikanum at tryggja sær eitt fast starv hjá einum flogfelag sum enn nýtir British Aerospace RJ-flogtypuna.
- - -
* London City góðkenning er serlig góðkenning til flogfør, sum sleppa at flúgva til serliga flogvøllin. Áður var British Aerospace størsta flogfarið við hesari góðkenning, men nú hava eisini Embraer og Airbus flogfør hesa serligu góðkenning.
