7. partur
Í seinasta parti varð greitt frá seinastu tíðini hjá Oliver Effersøe, og um tað ummæli, hann fekk.
Tað sæst, at Oliver Effersøe var ein sera umstríddur persónur. Hann kundi fáa øði í sínar mótstøðumenn, uttan iva av góðum grundum. Sambandssøgan sigur eisini frá, hvussu illa Tingakrossur kundi fara við Oliver, sjálvt tá ið hann var likamliga ússaligur.
Samstundis var ikki mark fyri lovorðini frá teimum, sum bakkaðu hann upp. Men sjálvsagt hevur maðurin eisini havt sínar dygdir.
Men tað kemur eisini fram, at hann hevur havt eitt serligt sinnalag. Hann hevur ikki verið lættur at koma í samband við, sjálvt hjá hansara egnu viðhaldsmonnum. Men hann hevur verið ein góður maður og pápi.
Í hvussu er kann sigast, at Oliver hevur verið eitt serstakt umboð fyri eina serliga ætt í Føroyum.
Oliver man hava verið serdeilis »privatur«. Sjálvt systirsonur hansara, Edvard Mitens, skrivar í sínum endurminningum, at fyrra konan, sum var systkinabarn hansara, Astrid Svendsen, doyði í barsilssong. Men tað gjørdi hon ikki.
Hon doyði av krabbameini í 1901, og áttu tey tá ársgomlu dóttrina Sigrid, sum hevur skrivað ferðafrásøgnina frá 1921, sum partvíst er endurgivin í hesi røð.
Tað áhugaverda sum kemur fram í hesi frásøgn er, at Sigrid er flutt til Danmarkar fimm ára gomul. Tað er løgið, tí Oliver skuldi havt umstøður at taka sær av síni dóttir.
Sigrid giftist við einum Mørk frá Bornholm, tey fluttu til USA. Tey fingu tvey børn Esther og Oliver, men eingin veit nakað um tey í dag.
Oliver giftist aftur í 1913 við ta 20 ára yngri Selmu f. Nielsen úr Randers. Tey giftust á Tvøroyri, men seinni eru tey í hvussu er flutt til Danmarkar. Tey fingu fyrst Gudmund, sum doyði um 1922. Tey fingu eisini Signhild. Hon flutti til Bretlands, og hana veit eingin um heldur.
Selma bleiv elligomul og doyði í 1969, 86 ára gomul. Men sjálvt danska ættin veit einki um hana. So har varð neyvan nakar at røkja grøvina hjá Oliver.
Kamma og kongur
Í 3. parti varð greitt frá C.P. Kryssing, giftur við Karen Marie, dóttir fysikus John Effersøe. Hann var fyrsti leiðari av Frikorps Danmark, sum bardist fyri Týskland undir krígnum.
Ein áhugaður lesari av Miðvikuni hevur gjørt vart við, at meira er skrivað um hetta í bókini »Forrædere« hjá danska høvundanum Erik Haast. Her verður m.a. greitt frá, at tá ið Kryssing varð biðin um at leiða fríkorpsið, vildi hann tryggja sær, at kongurin sjálvur, Christian X., stuðlaði honum. Hetta fekk hann eisini boð um, at kongurin gjørdi.
Men hetta varð alt gloymt, tá ið kríggið var av. Kryssing noktaði at viðurkenna myndugleikan hjá dómstólinum, tá ið hann kom fyri rættin eftir kríggið. Tað einasta, hann gjørdi í rættinum, var at leggja fram góðkenningina av hansara tænastu hjá stjórnini og konginum.
Kryssing og Kamma mistu alt, sum tey áttu. Sjálvt peningaognirnar hjá teimum deyðu synunum vórðu ognartiknar av statinum. Tey máttu snøgt sagt liva av náði frá vinum. Men Karen Marie var ikki fyri nothing. Hon leitaði kongin upp á eini almennari móttøku og spurdu hann, hvussu hann kundi góðtaka, at fólk, sum maður hennara vórðu revsaði, hóast tey gjørdu eftir boðunum frá kongi sjálvum.
»Kongen virrede med hovedet og sagde: »Vi kan intet huske!«« Tað var hetta sum gjørdi Kryssing so serliga beiskan. Eitt var, at tað ikki kundi lítast á stjórnina. Men at tað ikki kundi lítast at sjálvan kongin var ovboðið fyri hann og Kammu.
Felagar undraðust eisini um, at Kryssing játtaði óheitanina um at leiða Frikorps Danmark. Men hetta varð bert tikið sum ein váttan um, hvussu góðtrúgvin hann var. Tá ið sjálvur kongur hevði biðið hann um at átaka sær hesa uppgávu, kundi hann ikki droymt um, at hetta ikki var meint í álvara.
Haast skrivar, at meðan aðrir fingu vitjan av konunum á hermótinum vildi Kryssing onga vitjan hava. Hetta kundi vera orsøkin til, at Kamma sjálv fór til hermótið.
Hann skrivar eisini, at einaferð Kryssing inspiseraði fríkorpsið, sá hann knappliga sonin Jens í liðinum. Seinni fór beiggin Niels sum kunnugt eisini. Um hetta segði hann: »Det gør en far glad, når hans to drenge tror på det, deres far står for. Jeg husker nu nok, at jeg tænkte: En af dem burde nu være blevet hjemme. Tænk nu, hvis... Men så slog tanken mig: Hvem af dem skulle du bede være hjemme? Jeg fik ingen af dem hjem. De faldt derude begge to.«
Kryssing gjørdist so beiskur, at hann vildi metast sum deyður eftir at Kamma doyði. Haast skrivar um Kryssing: »Han steg til ærens største højder og styrtedes i den dybeste fornedrelses grav.«
Annars greiðir Haast eisini frá, at Kryssing var við konu síni í kirkju hvønn sunnudag, og hann dugdi væl at syngja. Men seinni misti Kamma trúnna.
Effersøe-menn, sum bardust móti týskarum
Haakon Effersø var stjúksonur Gudmund Effersøe, sum var lækni á Eiði og Tvøroyri fyrra partin í hini øldini. Av Tvøroyri flutti Gudmund til Mariager at gerast lækni, og her kom Haakon at vaksa upp.
Pápin hevði eitt stórt læknadømi. Tí var hann millum tey fyrstu har á leiðini, sum fekk sær bil. Tá ið Haakon ikki var í skúla, plagdi hann at koyra á sjúkravitjan saman við pápanum.
Frá tí Haakon var smádrongur droymdi hann um at koma út at sigla, men mamma hansara vildi ikki lova honum. Hann fór tí at læra til apotekara, men kortini slepti hann ikki vónini um at fara til sjós.
Hendan møguleikan fekk hann, tá ið danir í 1951 sendu eitt hospitalsskip »Jutlandia« til Korea at viðgera særdar hermenn undir Koreakrígnum. Haakon var við som apotekari. Hansara uppgáva var at geva teimum særdu heilivág, men hon var eisini at fáa til vega blóð bæði í Korea og Japan til blóðflutning av teimum særdu. Umborð hitti hann sjúkrasystrina Tonni. Tey fingu tvær døtur saman.
Korea kom at bergtaka Haakon restina av lívinum. Hann var fleiri ferðir í landinum aftur. Hann var við til at stovna Dansk-Koreansk Selskab og kom at hava nógv samband við Korea.
Haakon kom eisini at vera virkin í donsku mótstøðrørsluni undir krígnum, beint tað mótsatta av sínum systkinabørnum Jens og Niels Kryssing, ið fullu fyri týskarum.
Haakon vildi tó ikki fortelja nógv um hetta. Men eina ferð mundi hann verið tikin av týskarum, tá ið teir kannaðu húsið, har hann helt til.
Haakon fekk eitt leiðandi starv í stóru heilivágsfyritøkuni Novo við ábyrgd fyri norðanlond.
Haakon var føddur 14. september 1918 og hann doyði 11. september í ár nærum 93 ára gamal.
Jon Effersøe, sonur Gudmund, var eisini virkin í mótstøðurørsluni. Men sum onnur vildi hann ikki tosa so nógv um tað. Hann var tá lækni á Bispebjerg hospital og var við í einum bólki av læknum, sum arbeiddu móti týskarum. Hetta var millum annað við at býta út ólóglig bløð, sum skrivaðu ímóti týskarum. Hetta var vandamikið í sær sjálvum. Teir gjørdu eisini tað, sum var enn meira vandamikið, og tað var at krógva eftirlýstar persónir fyri týskarum. Hetta kundi millum annað vera gjørt at leggja teir inn á líkstovuna í vón um, at hagar fóru týskarar ikki at leita. Síðan var uppgávan at fáa hesar persónar til Svøríkis. Men slíkt virksemi kundi ikki haldast dult, so ein dagin verður Jon tikin. Ein týskari setti byrsumúlan móti honum, og hann varð settur í Vestre Fængsel. Hann slapp kortini út aftur í 1945, tá ið kríggið helti móti endanum.
Møguliga kunnu vit seinni greiða meira frá hesum.
Lise greiðir frá, at hetta var ein serlig tíð hjá teimum. Tey fingu vitjan av systkinabørnum, sum vóru virkin bæði við og ímóti týskarum.
Jon doyði í 2004, men kona hansara Helle sigur frá, at tey alla sína tíð hava kent seg knýtt at Føroyum og ikki minst Eiði, har Jon var føddur. Millum teirra vinir var Hans hjá Poul Hansen. Kona Poul var av Eiði.
Sigrid Effersøe: Sjey tímar við Smirli til Suðuroyar
Henda røðin verður endað við enn einum broti av ferðafrásøgnini hjá Sigrid f. Effersøe frá ferðini hjá henni og pápanum til Føroya í 1921.
Da Dampskibet Smiril mandag Morgen førte Olaj-gæsterne til Suderø, tog jeg ligeledes med Damperen for at efterkomme min Fasters Invitation til at bo i hendes Hjem i Tværaa i nogle Uger. Til Tveraa og Barndomshjemmet knytter mine tidligeste Erindringer sig, saa det er let at forstaa, at jeg glædede mig til at gense det alt sammen.
Rejsen til Suderø varede 7 timer og var slem. Den lille Damper var overfyldt, og da den ingenting havde i Lasten, rullede den værre end ellers. Det gav sig til at øsregne, og de mange Mennersker, der for den friske Lufts skyld havde placeret sig paa Dækket, tyede ind i den lille Salon. Da der manglede Spytbakker, kastede de stakkels Syge op paa Gulvet derinde, saa dette var et værre Søle.
Til Bygden Vaag tog jeg en Søndag, da der var almindelig Udflugt dertil. Motorbaaden var uforsvarligt overlæsset, men det gik heldigt paa Grund af det blikstille Vejr. Baaden kunde højst rumme 40 Personer, og vi var 71. Efter at man havde spist Frokost hos forskellige Personer i Vaag, var der almindelig Valfarten til det nylig aabnede Elektritetsværk, der drives ved Vandkraft, og som blev forevist de besøgende af selve Ingeniøren.
Elektricitetsværket ligger nede i en dyb Dal, hvortil Vandet fra nogle andre Søer ledes gennem en Tunnel i det Fjeld, som adskiller Søerne nede i Dalen, hvor Værket ligger mellen høje Fjelde. Vandet gaar gennem store tykke Rør, der er lagt hele den stejle besværlige Vej, som vi ogsaa gik ad. En af Mændene, der ellers var en øvet Fjeldgænger, snublede og gled under Nedstigningen. I nogle Sekunder saa det ud, som han skulde styrte paa Hovedet ned, men han klarede sig dog og genvandt det tabte Fodfæste.
Det var interessant at se det store Arbejde, der er gjort for at skaffe Vaag Elektricitet, og Bygdens Beboere er da ogsaa stolte af deres Elektricitetsværk, der skaffer dem Herligheder som Belysning samt Nytten af de elektriske Varmeovne, Komfurer og Strygejern, som de fleste Husstande allerede havde forsynet sig med. Flotte Lamper er der langs Vejene, saa Vaag ved Nattetid ligner en hel Eventyrby. Blandt de mange Besøgende var der Børn fra Tveraa.
Morsomt var det at se Børnenes forbausende Øjne, da de mange Lys blev tændt nede paa Elektricitetsværket, de havde jo aldrig set saadant Lys eller saadanne larmende Maskiner før.
Tá ið prestur datt oman í Stóru Dímun
En sørgelig hændelse indtraf en Gang, da en Præst og hans Hustru skulle op paa Store Dimon. Præstefruen og en Fører gik forrest. Et Sted hvor den samme Klippesti drejer, ser Fruen ned og faar Øje paa noget mørkt stort noget, som øjensynligt forsvinder i Dybet. Hun spørger Føreren, hvad det er, og denne, som har set og forstaaet det skete, svarer med stor Aandsnærværelse: »Ah, det var vel en Fugl, som fløj.« Præstefruen fortsætter beroliget den skæbnesvangre Vandring, hvor et eneste fejltrin er Døden.
Færingen vidste godt, at det mørke, som nys rullede over Fjeldkanten, maatte være Præsten, den stakkels unge Frues Mand, og det var det ogsaa. Han knustes ved Bjergets Fod.
Naar nogen herefter bestiger Store Dimon siger Føreren altid: »Og her var det, at Præsten styrtede ned,« naar man passerer Stedet. Helt opmuntrende er denne Oplysning jo ikke.
Presturin var Rudolf Jensen, sum datt oman í 1874.
Hetta var Effersøe-søgan á hesum sinni
Her hevur verið roynt at geva eitt ískoyti til hesa søgu, sum kanska ikki hevur verið so nógv alment frammi fyrr. Tað áhugaverda er, at danska Effersøeættin hevur sýnt áhuga fyri hesi søgu.
Sum sagt varð í fyrsta parti er hetta eisini ein partur av Müllersøguni. Mamma Oliver og hansara mætu systkin var Katrina Müller, hvørs ætt er nógv umrødd í Miðvikuni og Hendur ið Sleptu.
---------------
Komandi tríggir partarnir verða frásøgn hjá Poul Johannes Poulsen við Ljósá um hansara sjólív. Ein partur av hesi frásøgn verður um, tá ið Poul Johannes og beiggja hansara Andreas gistu á Kellingini
