5. partur
Hjálpti jarðarmóðrini
Mamma hevur sum skilst havt góða heilsu og verið sera sterk. Hon kom eisini at gerast hjálparfólk hjá jarðarmóðrini.
Jógvan Waagstein var giftur við Sannu Dahl úr Vági. Hana kendi mamma væl, tí pápi og Jógvan vóru vinir.
Tá Sanna skuldi eiga fyrstu ferð, var hon sera hjartkipt og vildi hava onkra, sum hon kendi, at vera til staðar. Hon fekk so mammu at hjálpa jarðarmóðrini. Mamma má hava havt eitt gott handalag, tí sum frá leið mælti jarðarmóðurin kvinnum, sum skuldu eiga, um at venda sær til mammu at vera til hjálpar.
Eitt var at hjálpa einum, sum vit kendu, men at blíva jarðarmóðurhjálpari hjá øllum býnum gjørdist nakað nógv fyri pápa og okkum beiggjum. Vit hildu eisini hetta nærum vera eina skomm og royndu at fáa mammu frá hesum.
Men her hjálpti einki. Mamma segði, at hon trongdi til at koma út millum fólk, og hetta var besti háttur tað kundi gerast.
Mamma gjørdi tað so avgjørt ikki fyri pengarnar. Eg haldi ikki, at hon nakrantíð fekk pening afturfyri. Tað kundi vera onkur lutur nú og tá sum ein ljósadúk, ein vási ella tílíkt. Fyri jarðarmóðurina var tað sjálvsagt ein lætti at hava mammu til hjálpar.
Eitt annað var tað, at pápi varð jú vaktur hvørja ferð, boð komu eftir mammu um náttina. Mamma fór tí at sova í einum øðrum kamari, kallað Suggan. Her kundi mamma tilkallast gjøgnum eitt vindeyga uttan at hetta órógvaði pápa.
Tað hendi ofta, at mamma varð útkallað seint á kvøldi ella fyrst á náttini, og tá kundi hon koma heim, so hon kundi geva okkum morgundrekka.
Hon passaði alt sítt húsliga arbeiði umframt hoygging og tílíkt. Ongantíð merktist á henni, at hon var móð. Tað kom ikki fyri, at hon fekk sær døgurðablund, og hon var altíð tann seinasta, sum fór til songar.
Mamma hevði aldri tíð til at sita til borðs við okkum, tá ið vit ótu uttan onkran sunnudag. Men tá setti hon seg soleiðis fyri, at hon kundi leypa upp, um nakað manglaði.
Vit høvdu annars ein hentleika. Hetta var ein petroleumskókari við tveimum blussum, sum pápi hevði keypt fyri sínar fyrst vunnu pengar. Kókarin var tí nakað gamal men væl riggaði, og hann lætti væl um.
Alt lívið hjá mammu var arbeiði, arbeiði og aftur arbeiði. Eg kann bert minnast einaferð, at hon fekk sær feriu. Hetta var stutt eftir, at eg var farin í skúla. Tá fór hon til Porkeris tvær vikur at vitja sína familju.
Eg minnist ikki rættiliga, hvør ið gav okkum mat hesa tíðina, men tað man hava verið grannakonan Suðuroya Johanna, sum tók eina hond í.
Eg var fegin, tá ið mamma kom aftur, og vit kundu fáa rættuligan mat.
Ólastova stóð trygg
Stutt áðrenn míni foreldur giftust umbygdi pápi Ólastovu við einum trimpli og kvisti.
Tað kann tykjast løgið, at pápi ikki bygdi egin hús, sum hann væl hevði kunnað gjørt. Men hann var jú einabarn, og tí stóð hann eisini til at fáa húsini sjálvur. Eisini vildi hann stuðla sínum foreldrum.
Men hesir yvirbygningar gjørdust nóg so nógv fyri hesi gomlu hús. Hetta merkti, at tá stormur var av útsynningi, máttu øll fara av loftinum og liggja á bóli í miðhæddini.
Vit beiggjar hildu hetta vera sera stuttligt, og vit gleddu okkum til hesar stormar!
Men ikki vóru húsini verri enn so, at tá veruliga stóð á helt Ólastova tørn, meðan skaði eina ferð hendi hjá Jens Mohr, sum búði longri uppi í Skansabrekkuni. Tá fór pápi hagar at hjálpa til at bjarga tí, sum bjargast kundi.
Pápi var rættuliga ovfarin av arbeiðskonuni har í húsinum. Hon var farin í ringasta veðri at hjálpa við bjargingini. Hon var enntá farin í buksurnar hjá Jens Mohr, sum hon hevði smoygt seg í, hóast tær als ikki passaðu. Slíkt, konufólk í buksum, hevði ikki verið sæð fyrr.
Tað at hon tordi at fara út í hesum ódnarveðrinum og samstundis troðsaði allar fordómar um, hvat konufólk kundu fara í, gjørdi pápa so ovfarnan, at langa tíð seinni, tá talan var um tann og tann stormin, nevndi hann altíð Pollan sum eina djarva kvinnu.
Hon var úr Klaksvík og æt Poulina, men var kallað Pollan. Hon varð seinni gift við fergumanninum Hans við Stein. Tey fingu nógv børn, og eitt teirra var Johan, kallaður Polluks, tað man vera eftir mammuni.
Orsøkin til navnið var, at hon, beint áðrenn hon fekk hendan sonin, hevði droymt, at beiggi mín Johan, sum tá lá deyðasjúkur í Keypmannahavn, kom til hennara í dreymi og bað hana kalla sonin Johan. Johan bað hana eisini siga við mammu mína, at tað ommubarn, sum var í vænti, eisini skuldi verða kallað Johan. Hon skilti eisini dreymin soleiðis, at annar av hesum Johan seinni skuldi koma út fyri eini vanlukku.
Johan hjá Poulinu gjørdist ein stórur og prúður kalur. Hann fór ungur til sjós og sigldi eisini undir seinna heimsbardaga. Eina ferð bjargaði hann einum sjómanni, sum var skolaður fyri borð av einum skipi nærindis Hetland. Johan leyp á bláman uttan línu ella bjargingarbelti í villa havinum.
Men so skuldi hann drukna eitt stilt kvøld á Vestaruvág, eisini í samband við eina bjarging. Hann var saman við tveimum øðrum farin út á vánna. Tá teir komu út fyri Tinganesi koppaði báturin. Johan bjargaði øðrum teirra og doyði sjálvur av hjartaslag, sum man hava verið av overvan. Hetta var Polluks, pápi Kára við Stein, sum í fleiri ár hevði grønlandstíðindi í Sosialinum. Kári hevur eisini uppkallað pápan.
Hin Johan gjørdist seinni kendur sum skrivstovustjóri í landsstýrinum.
Í hesum sama illveðrinum lá skipið hjá Restorff, Frederiksvaag á redini. Orsakað av storminum fór skipið á rák, tí akkerið helt ikki. Teir gomlu sjómenninir og eisini abbi stóðu í bólkum undir neystinum og tosaðu um, hvat ið kundi gerast. Teir samdust um at rógva út til skipið við einum tíggjumannafari at hjálpa teirri manning, sum var umborð. Teir flestu vóru annars við hús, tí teir búðu í Havn. Roynt varð, men tað var vónleyst at koma umborð. Skipið raka meira og meira. So bleiv myrkt og einki sást. Men veðrið batnaði, og tá tað lýsnaði, lá Frederiksvaag eystanfyri Skansatanga uttan mastrar. Manningin hevði kappað mastrarnar, tá stormurin var av tí mesta fyri at bjarga skipi og manning.
----------------
Ejler Djurhuus:
Flogvanlukkan í 1954
Tað hava verið dramatiskar hendingar í samband við virkið hjá Ejler. Ein av teimum var flogvanlukkan í 1954 á Trongisvágsfirði
Eg stóð úti á altanini, tað var leygardagin 23. Oktober 1954. Eg fekk at vita fríggjadagin frá T.F. Thomsen, sum virkaði sum umboð hjá bretsku trolarunum, at tað skuldi koma eitt flogfar dagin eftir eftir einum fýrbøtara á einum trolara. Hann lá á sjúkrahúsinum, har Rubek Nielsen var lækni tá. Hildið varð, at maðurin hevði svull í heilanum ella okkurt líknandi, og tí mátti hann skjótast gjørligt koma undir viðgerð av serfrøðingi. Ætlanin var, at sjúklingurin skuldi flytast til Edinburgh, har hann skuldi leggjast undir skurð sama kvøld.
Tað skuldi tískil koma eitt flogfar, sum kundi lenda á sjónum, eftir manninum. Hetta var eitt stórt Sunderland flogfar við fýra Rolls Royce motorum við 1.000 hestum hvør. Hann hevði eisini tvey dekk. Flogfarið var so stórt, at tað vóru 14 metur frá velinum niður á vatnskorpuna. Hetta vóru flúgvibátar, sum vórðu bygdir fyrst undir krígnum. Teir vóru tá serliga nýttir til langferðir og til at leita eftir manning av søktum skipum. Ferðin var 370 km um tíman
Hendan morgun var ruskut veður. Tað var eisini landnyrðingur, kanska ikki so nógvur vindur kortini, men ilsligt og vátaslettingsælingur. Skýggini hingu nokk so langt niður, men sýnið var kortini ikki heilt av leið.
Eg hugsaði, at landnyrðingur er ein ring ætt. Um hann fann uppá at lenda móti Øravík, so fór at verða galið. Landnyrðingur liggur inn á Øravík. Har var eisini alda í sjónum.
Klokkan var um hálvgum tíggju. Eg visti av, at flúgvarin skuldi koma, og eg tosaði við Marinustøðina, um teir ikki kundu fáa samband við hann og biðja hann ikki landa har.
Men teir á Marinustøðini vistu ikki, hvønn frekvens flogfarið arbeiddi á, og teir fingu heldur ikki samband við tað.
Sá flúgvaran kollsigla
Men so kom flúgvarin. Eg var farin út á altanina at hyggja. Hann fleyg nakrar ferðir aftur og fram uttanfyri fjørðin. Tað vóru nøkur vátaslettingsæl beint tá. Men so sleit í. So sá eg, at hann kom inn eftir. Hann var bert um 50 metur uppi, og hann fleyg framvið tí sunnara landinum líka frá flesini og móti Øravík.
Hann var so sunnarlaga, at hann fleyg javnt við sunnara landið. Í Øravík var tað soleiðis, at frá dalinum hingu skýggini oman í hálvan hagan.
Og ikki fyrr enn hann kemur inn móti sjálvari bygdini, nú kastar hann sær á stýriborð.
Aftaná fekk eg at vita, at teir høvdu havt fund kvøldið fyri í Pembroke í Wales sunnast í Bretlandi, har høvuðsstøðin var. Har høvdu teir kannað kortið yvir økið og lagt ætlanir um, hvussu farast skuldi fram.
Har er uttan iva avgjørt at flúgva inn á Trongisvágsfjørð, men nú vóru fjøll fyri. Flúgvarin vendi so knapt, at hann misti nógv av ferðini.
Hann kom nú upp móti ættini, og hann byrjaði at fara niður móti sjónum. Vit hoyrdu, at hann pressaði motorarnar alt, hann orkaði fyri at sleppa upp aftur.
Tað lukkaðist ikki. Teir fyrstu 100 metrarnar gekk tað væl. Men tá kom hann í tríggjar aldur, og tá hann kom í ta triðju, fór hann beint á høvdið.
Tað sum var hendi var, at hann var skrædnaður í botninum. Tað er avmarkað, hvussu nógv aluminium, sum er tilfarið í flogførum, tolir av. Tað var skjótt, at hann stóð á gronini beint upp og niður.
Stóð sum lammaður
Eg minnist, at mamma og pápi vóru tilvildarliga hjá okkum tann morgunin. Kona mín var eisini har. Eg stóð har púra lammaður. Hetta virkaði so óveruligt, hóast eg visti um vandan fyri, at hetta var tað, ið kundi henda.
Men kona mín sigur: “Tú má gera okkurt.” Tá raknaði eg rættuliga við. Eg leyp so avstað og oman á kaiina. Beint tá eg komi oman, kemur eitt áttamannafar framvið. Eg leyp bara niður í bátin og so avstað. Vit vóru annar báturin, sum kom út til flogfarið.
Niels J. Mortensen átti ein stóran seksæring, og hann var fyrstur á staðið, og nógvir vóru á veg.
Av landi sást við kikara skilliga, hvussu manningin kom sær aftur móti velinum, sum stóð upp úr sjónum, og hvussu manningin síðani royndi at koma sær leys av flogfarinum í gummibátin.
Tá ið vit komu út, hevði Niels Juel Mortensen tikið seks av monnunum umborð, millum hesar 1. flogskiparan. Teir vóru tá komnir í gummibátin. Tað vóru 12 mans við, og tríggir teirra doyðu. Tríggir vóru bjargaðir av øðrum bátum. Ein av manningini, Davies flogsjersjantur, doyði á veg til sjúkrahúsið.
Hetta var sjálvandi ein hvøkkur hjá Tvøráfólki og fløggini fóru eisini beinan vegin á hálva stong.
Flogskiparan Benned greiddi seinni frá, at hann var bangin fyri fjallatoppunum, sum ikki sóust, tí skýggini hingu so lágt. Eisini var kortið hjá teimum ógreitt.
Flogfarið lá so tungt í sjónum, tá vit komu, men eg fór so uppá tað, og tveir aðrir mans komu við mær. Eg fór framyvir og hugsaði kanska at finna onkran, sum var á lívi inni í flogfarinum. Men tað sá eg skjótt, at tað ikki var. Eg fór so heilt fram og út á veingirnar, og tað vísti seg, at hann var brotnaður tvørtur av frammanfyri veingirnar.
Meðan eg stóð fremst á vrakinum, flotnaði ein maður upp, deyður.
Í komandi parti
greiðir Ejler framhaldandi frá søguni um hesa flogvanlukku. Kristian greiðir frá abba sínum í Porkeri, tá ið hann fór á fjall at bjarga bygdarfólkinum undan hungri, men tá hendi nakað...
