Sannlíkindir fyri mjølfabrikk á Tvøroyri

Kappingarførið er avgerandi fyri framhaldandi góðum rakst­ri hjá Varðanum Pelagic á Tvøroyri, og tí verð­ur ein nýggj mjølfabrikk helst úrs­lit­ið, um eitt nýtt upp­sjóv­ar­virki verður bygt í Fugla­firði.
Tað væntar Bogi Jacobsen, stjóri á uppsjóvarvirkinum Varða­num Pelagic á Tvøroyri. Høvuðs­argumentið fyri at bygg­ja virkið í Fuglafirði er nevniliga, at skipini tá sleppa av við allan fiskin á einum staði, tí mjøl- og fóður­verk­smiðjan Havsbrún eisini ligg­ur har.
- Nú er hetta ikki nakað, sum vit hava viðgjørd innan­hýsis í leiðslu og nevnd, men tað sigur seg sjálvt, at verður ein mjølfabrikk knappliga eitt kappingarparametur, so mugu vit taka tað í álvara og gera ta íløguna eisini, sigur Bogi Jacobsen.
Hann metir eina slíka íløgu fara at kosta umleið 40 milliónir krónur.
- Tað eru eisini onnur atlit enn ein møgulig nýggj kapp­ing­ar­støða, ið tala fyri at gera eina mjølfabrikk. Vit brúka nevni­liga sum er stórar upphæddir upp á at flyta slógv við lastbilum og skipi norð um Suðuroyarfjørð, sig­ur stjórin á Varðanum Pelagic.

Konseptir í andsøgn
Hann heldur ikki, at rúm er fyri einum triðja stórum upp­sjóvarvirki, soleiðis sum flot­in er skrúvaður saman í løtu­ni. Vestmanna Seafood í Vestmanna hevur eisini ti­k­ið ímóti uppsjóvarfiski til matna, men tað er í heilt smá­um nøgdum samanborið við Varðin Pelagic og Faroe Pelag­ic í Kollafirði.
- Eg havi absolutt onki ímóti kapping, men for­treyt­in má vera, at okkurt er at kappast um. Og tað haldi eg ikki, at tað eru góð útlit fyri. Vit hava basera okkara virksemi upp á RSW-skip (skip við kø­li­tang­u­m, red.), sum føra fiskin til lands at virka. Tí er eitt uppsjóvarvirki ein náttúrligur partur av okkara konsepti. Men hini stóru uppsjóvarreiðaríini – eisini tey, sum eru nevnd í sam­bandi við ætlanirnar í Fugla­firði – hava gjørt stórar íløg­ur í fakbrikstrolarar. Um hesi reiðarí eisini fara at gera íløgur í eitt uppsjóvarvirki, fara tey samstundis at kapp­ast móti sær sjálvum, sigur Bogi Jacobsen.
Hann leggur tó dent á, at støðan verður ein onnur, um konseptini verða broytt, so fari verður frá aftur stóru fabriksskipunum og aftur til RSW-skipini.
- Tað skal tó undra meg, um tað hendir sjálvboðið, nú teir hava lagað seg til kon­sept­ið við fabriksskipum og gjørt stórar íløgur í tað. Men tað kann kanska hugsast, at politikararnir fara at lóg­geva allan fiskin upp á land, so øll reiðaríini verða noydd at leggja um aftur til at fiska í kølitangar og føra fisk­in óvirkaðan til lands. Tað verður so ein heilt nýggj støða, sigur Bogi Jacobsen.

Tað verður verri
Sigurð S. Simonsen, stig­takari til nýtt upp­sjóv­ar­virki í Fuglafirði, og Bjarni Arna­­son, grann­skoðari og fiski­vinnugreinari, argu­men­tera báðir aðra staðir í blaðnum fyri, at útlitini fyri at fáa rávøru bara kunnu gerast betri, tá silda- og makrelstríðið einaferð er av, og støðan á feltinum og í móttøkuhavnunum aftur verður normaliserað.
Bogi Jacobsen hevur tó øvugta uppfatan.
- Sum eg síggi støðuna, so verða uppsjóvarvirkini verri fyri tá. Tað verða ikki bara føroysku virkini, ið tá fara at kunna bjóða seg fram í Norðurhøvum. Í Noregi er ein øgiligur yvirkapasitetur av uppsjóvarvirkjum, bara tann størsti aktørurin, Norway Pelagic, eigur 14 virki. Í Noregi hava tey stórar trupulleikar av, at alt ov nógv virki eru, og avleiðingin er húsagangir. Og tað eru júst teir trupulleikarnir, vit eisini eru í stórum vanda fyri at fáa, um fleiri virki verða bygd her. Tað kann henda júst tað sama sum hendi við øllum botnfiskavirkjunum, vit høvdu fyrr, sigur hann.
Hann vísir eisini á gongdina í Danmark, har tað vóru eini 10 uppsjóvarvirki fyri fáum árum síðani, men nú bara er eitt.
- Hetta er ein vinna, har lønandi gongdin er fáar, stórar eindir á landi, sum koyra í døgndrift ein stóran part av árinum. Tað nyttar onki at dúva upp á virksemi frá klokkan 8 til 5 gerandisdagar, sum tradisjonell virki hava. Tað krevst eisini ein støðug arbeiðsstyrki á eini 100 fólk, og skulu tey støðast, má virksemið eisini vera støðugt, staðfestir Bogi Jacobsen.
Yvirkapasiteturin aðra staðir í Evropa ger, at før­oysku virkini ikki skulu vænta sær títta vitjan av út­lendsk­um skipum, men seta álitið á heimliga flotan, held­ur stjórin á Varðanum Pelagic.

Vandi fyri kollapsi
Hann slær eisini fast, at føroysku skipini við vissu ikki framhaldandi fara at kunna fiska tær mongdir av makreli, vit hava sæð sein­astu 4 – 5 árini, og stóru nøgd­ir­nar av sild, ið vórðu fisk­aðar í fjør.
Tá strandar­landa­av­talur­nar duttu niður fyri, fóru føroyski parturin av heild­arkvotuni úr um­leið fimm prosentum upp í 23 prosent, og silda­fiski­skap­urin øktist úr umleið fimm prosentum í 17 prosent.
- Vit ríða á einum ónáttúrliga høgum aldu­toppi. Tá vit einaferð fáa strandarlandaavtalurnar upp á pláss aftur, og fiski­skap­ur­in aftur gerst van­lig­ur, verður okkara makrel­kvota í mesta lagi 15 prosent, sum er kravið hjá fiskimálaráðharranum, og okkara partur av sildini verð-ur helst nakað minni enn 15 prosent av heildarkvotuni. Her skulu vit eisini hava í huga, at sildastovnurin er illa fyri og í minking, so tann heildar­kvotan fer at minka næstu árini. Tað fer sostatt at koma nógv minni upp á land av makreli og sild, sum er høvuðsgrundarlagið undir upp­sjóvarvirkjunum, sigur Bogi Jacobsen.
Hann sær eisini ein van­da fyri, at royndirnar hjá strandarlondunum at fáa eina nýggja avtalu um makrel­in, kunnu fáa makrel­stovn­in at smokka saman.
- Tað sóu vit við svartkjaftinum. Stórar heild­ar­kvotur vórðu ásettar fyri at fáa ta strandarlandaavtaluna í lag, tí so var lættari hjá londu­num, ið ikki fingu so nógv í prosentum at góðtaka býtið. Høga heildarkvotan trygg­jaði teimum jú eitt høgt tonsa­tal kortini. Avleiðingin var fyri okkara viðkomandi, at svartkjaftaveiðan hjá før­oys­ku skipunum fall frá 320.000 tonsum í 2007 niður í 16.000 tons í 2011 (kvotan í 2011 var 9.642 tons, restin stav­ar frá ófiskaðari kvotu í 2010, red.).
- Um sami leistur verður brúkt­ur fyri at fáa eina av­talu um makrelin, kann tað sama henda har, sigur Bogi Jacob­sen.

Svartkjaftur til ídnað
Og hann heldur ikki, at eitt nýtt svartkjaftaævintýr kann koma í staðin fyri mink­­an­­di nøgd­ir av makreli og sild og skapa grund­ar­lag fyri ein­um triðja stór­um upp­­sjóv­ar­virki. Saml­aða svart­­kjaft­akvotan hjá strand­ar­­­lond­­u­n­um vænt­ast at verða ein milli­ón tons í ár. Før­­oy­­ar eiga 26 prosent sum svara til 260.000 tons.
- Tað er rætt, at svart­kjaftur kann fiskast alt árið, og at útlitini fyri nógv størri svartkjaftakvotum eru góð. Men svartkjafturin verð­ur ongantíð matfiskur á sama støði sum makrelur og sild. Vit gjørdu royndir í fjør við at skera tann besta svartkjaftin, sum so fór til Turkihúsið í Vági og Høvda­virkið í Leirvík at turka til tann nigerianska mark­nað­in. Tað riggaði væl, og vit fara aftur at gera hetta í vár. Men svartkjafturin er gjøgnumgangandi væl min­ni enn hann var fyrr, og tað er bara tann allarbesti og størsti svartkjafturin, sum kann brúkast til matna. Tí fer svartkjafturin eisini í fram­tíð­ini í nógv størri mun enn makrelur og sild at vera ídnað­ar­fiskur meira enn mat­fiskur.
- So øktar svart­kjafta­kvot­ur tala heldur fyri ein­ari mjølfabrikk afturat enn einum uppsjóvarvirki aftur­at, sigur Bogi Jacobsen.