Til minnis um gomlu Dimmu

Tað er ikki bert hjá teimum nærmastu, partaeigarunum, at tíðindini um eigaraskiftið hjá Dimmalætting kendist við sorgblídni.

Í meira enn eina øld hava fólk havt eina støðu til Dimma­lætting. Hon var blað­ið, sum fólk antin ”elskaðu” ella sum sum tey ”elskaðu at hata”. Tó ikki meira, enn at hetta skiftið eisini hjá hesum seinnu er ein løgin kensla. Tí uttan mun til, hvat ein helt um Dimmalætting, so varð hon lisin og diskuterað.

Fekk langt lív

Tað vóru royndir at geva eitt blað út í Føroyum áðr­enn Dimmalætting, nevni­liga Færingetidende. Av teim­um mongu bløðunum, sum síðan eru komin út er bert Sosialurin til í dag, men hann byrjaði nærum 50 ár seinni.

Dimmalætting sá dagsins ljós í 1877, og tað var V.U. Hammershaimb, sum kom við uppskotinum um hetta ódeyðiliga navnið.

Høvuðsstuðlarnir hjá Færø Amtstidendes Trykk­eri, sum gav Dimmalætting út, vóru donsku em­bætis­menninir og borgarar í Havn. Millum hesar var ei­si­ni Jens Olsen, keyp­mað­ur í Havn, sum seinni gjørd­ist stuðul av Før­inga­felag­ið og Føringatíðini. Hann var annars versonur gamla sýslumannin H.C. Müll­er.

Ein annar stuðul var Enok Bærentnsen, pápi fyrs­ta og einasta føroyingin, sum gjørdist amtmaður.

Upplagið var ikki tað stóra. Heilt fram til aldar­skiftið lá tað um 3-500. Tað var ikki fyrr enn í 1920, at tað kom uppá 1.200. Men tá fór at ganga skjótt.

Dimmalætting var frá byrj­an av eitt konservativt blað, sum í donskum po­litikki stuðlaði stjórnini og sum ikki prentaði tilfar, sum kundi føra til rumbul.

Longu í 1879 gjørdist Dimmalætting lýs­ing­ar­blað. Hóast kunngerðirnar ikki góvu pengar, hjálpti hetta til at styrkja støðuna hjá blaðnum millum lesar­ar­nar. Hesa støðu hevði blað­ið í meira enn 100 ár, tá ið vit fingu alment lýs­ing­ar­blað. Hetta førdi eisini við sær, at meðan øll fyrr lósu almennu kunn­gerð­ir­nar, eru tey nú bert nøkur fá.

Føroyskir og danskir blaðstjórar

Fyrsti blaðstjórin á Dimma­lætt­ing var løgfrøðingurin Lütje Lützen f. 1848. Hann var somur Evu og A.C. Lüt­zen, sum var tann fyrsti Lüt­zen í Føroyum. Hann ar­beid­di hjá sorin­skriv­ara­num, men flutti seinni til Kor­sør.

Longu i 1880 tók Oliver P. Effersøe við. Hann var son­ur fyrsta Effersøe í Før­oyum, Jón. Hann var mill­um annað við í krígnum móti Týsklandi í 1864, sum tað hevur verið greitt frá í røðini Hendur ið Sleptu.

Ein blaðstjóri, sum kom at hava stóran týdning fyri blaðið var Rasmus Effersøe. Hann stuðlaði áhuganum fyri føroyskari mentan og máli. Aðrir blaðstjórar fram til Samuelsentíðina vóru: Louis Berg, H.C. Petersen, gift­ur við Elsu Petersen, foto­grafi, Jacob Johansen, Emil Bruun, Enok D. Bær­en­t­sen, Søren Muller, lang­abbi blaðstjóran á Sosiali­num, Christian Heilskov, Oluf Skaalum og Poul Niclas­sen. Fleiri av teimum fyrru vóru danir í Føroyum.

Poul Niclassen man hava ver­ið tann mest kendi frá teir­ri tíðini. Hann var blað­stjóri frá 1918-1936. Í han­sara tíð vóru stór tøknilig fram­stig gjørd á prent­smiðju­ni, samstundis sum tíð­inda­tænstan batnaði mun­an­di. Hóast hann var sam­bands­maður var Poul sera tollyntur móti øðrvísi hugs­andi. Hann varð enntá lagd­ur undir at vera sjálv­stýrismaður í sam­bands­hami.

Andrass tryggjaði sær Dimmalætting

Í 1888 byrja tjóðskaparligar rembingar í Føroyum, og tá fara fólk at taka partí fyri og ímóti.

Hetta kemur rættuliga til sjóndar í 1901, tá ið Tinga­krossur byrjaði at koma út við tí víðgongda og frílynta Kristin í Geil sum blað­stjóra.

Tá kom at síggjast, hvør mun­ur kundi vera á bløð­um. Ein kann næstan siga, at Dimmalætting og Tinga­krossur livdu av ”at spilla hvørt annað út.” Hetta er kanska nakað nógv tikið til, men tónin millum bløðini var sera skarpur.

Um hesa tíðina fingu vit eisini floksbýtið, og hvørt av bløðunum fóru í sín part.

Andrass Samuelsen, for­mað­ur í Sam­bands­flokki­num, vildi tryggja sær, at Dimma­lætting framvegis skul­di vera málgagn fyri flokk­in.

Tað vóru nógvir parta­eig­ar­ar í felagnum, sum gav Dimma­lætting út. Andrass vil­di tí tryggja sær meiri­lut­an av partapeninginum. Hann fór at keypa aðrar parta­eigarar út, so hann kom eiga 51% av parta­pen­ing­inum og harvið ræðið á Dimmalætting.

Tann fyrsti Samuel­sen á Dimma­lætting

Hetta sást skjótt aftur á Dimma­læting við Georg Linden­skov Samuelsen, sum var sonur Andrass og konu hansara Beatu, sum var dóttir Margrethu og Georg Lindenskov í Havn.

Georg var føddur fyri júst 100 árum síðan tann 8. janu­ar 1910. Hann hevur ver­ið nakað vesaligur sum ný­føð­ingur, tí hann varð heima­doyptur. Hetta varð van­liga gjørt við børn, sum vóru í lívsvanda. Hetta kun­di gerast uttan prest, bert tann sum doypti sjálvur var doyptur og trý vitni vóru til staðar.

Men Georg kom seg skjótt. Hann verður so ”ordi­liga” doyptur í Havnar kirk­ju, tá ið hann var eitt ár gamal. Ein gubbi hansara var tann blaðungi Guttorm R. Joensen, sonur Amaliu f. Müll­er og Grønlands Johan.

Her vóru nógvir góðir gest­ir. Ein av teimum var skyld­maður Georg, Poli í Dal, sum árið eftir gekk burt­ur við Oliviu. Hann var í barsil, hóast hann var odda­maður í teirri tá uppá seg nýggju brøðra­sam­komu­­ni.

14 ára gamal fer Georg á Dimmalætting at læra til prent­­ara. Tá vóru aðrar greið­ir enn nú. Tað hevur ver­ið sagt, at eitt tað fyrsta jobb­ið hjá Georg var at vinda kastið til pressuna, sum tá gekk við handamegi. Blað­ið var fýra síður og mátti koyrast tvær ferðir gjøgn­um pressuna.

Men í 1936 verður Georg blaðstjóri, bert 26 ára gamal. Hetta arbeiðið hevði hann í fram til 1981, ella 45 ár. Hann mundi eisi­ni aftaná tað taka eina hond í. Tískil kom hann at upp­liva alla menning í prent­list­ini sum hevur verið. Ikki minst kollveltandu var broyt­ingin hann upplivdi vera við seting. Fyrst Georg mintist varð hvør bókstavur settur við hond, og skuldi hann leggast aftur í sama pláss, tá liðugt var at prenta. Sein­ni fingust setimaskinur, og nú er einki sum eitur set­ari longur.

Hvørt ark skuldi leggjast í pressuna við hond. Síðan skuldu blaðið falsast. Nú hendir alt hetta aut­o­matiskt.

Georg mundi ongantíð gevast at skriva í sínum huga­heimi. Eg hitti hann eina­ferð langt eftir, at hann var givin við øllum og segði við hann: ”Ja, nú er liðugt við at skriva!” Hann hygg­ur uppá meg og sigur: ”So, tú er givin!”

Mátti velja millum pápan og flokkin

Georg livdi fult út upp til setn­ingin hjá pápanum at varð­veita

Dimmalætting sum eitt sambandsblað.

Men hann kom eisini í ta støðu, at hann máttu velja millum at vera trúgvur móti sam­bandsflokkinum ella pápa­num.

Soleiðis var við lands­stýri­num sum sat 1951-58. Tá hendi jú tað, at sam­bands­flokkurin tók Andrass, sum tó tá var farin úr tinginum, av ræði og fór í samgongu við fólka­flokki­num, fremsta ”fígg­ind­an” hjá sam­bands­flokki­num í nógv ár, ikki minst undir krígnum.

Hesa tíðina var Dimma­lætt­ing í andstøðu til lands­stýrið. Í Sosialinum stóð í gjár, at Eiler Jacbsen hevði keypt Dimmalætting. Eiler hevur verið valevni hjá fólka­flokkinum. So um nak­ar vendir sær í grøvini í dag, so kundi tað verið Andrass Samuelsen!

Her kann til stuttleika eisini nevnast, at Georg fekk eina ferð í boði at gerast riddari av Danne­brog. Men hann sýtti at taka ímóti hesum heiðuri. Tann krossur, sum hvør fólka­floks­loysingarmaður gekk og breiddi seg við, skul­di í hvussu er ikki á hansara bringu!

Men undir klaks­víks­stríð­num fyrst í 1950-un­um, tá stuðlaði Dimma­lætt­ing landsstýrinum og dons­ku stjórini móti 95% av klaks­víkingum. Tá var sagt, at klaksvíkingar lósu ikki Dimmalætting hesa tíð­ina uttan tað var í vøtt­um!

Sosialt tilvitaður

Georg kundi tykjast at vera sera konservativur, men hann var sera sosialt til­vit­að­ur. Hann var vist tann fyrs­ti sum yvirhøvur kom við uppskoti um eina ar­beiðs­loysisskipan.

Dimmalætting var í Georg­sa tíð tað avgjørt mest dominerandi blaðið í Før­oy­um, og eisini tað einas­ta, sum líktist einum tíð­inda­blaði. Blaðið kom snøgt sagt í hvørt hús í landi­num við einum upp­lagi upp til 13.000.

Men Georg legði tó dent á, at øll sjónarmið skuldu fáa innivist í blaðnum. Tí­skil vóru eisini øll lesara­brøv hýst. Tey vóru eisini lisin.

Bróðursynirnir fylgdu eftir

Men Georg var ikki einsa­mall­ur Samuelsen á Dimma­lætting. Hann átti trý systkin. Steingrim gjørd­ist sýslumaður í Fugla­f­irði eftir pápan. Sys­t­­ir­­­in Margretha giftist ik­ki. Trygvi var kendur sum sak­førari og sam­bands­­­politik­kari. Steingrim doyði í góðum árum og Mar­gretha kom at arbeiða á sýslu­skrivstovuni

Steingrim og Rakul Malena f. Midjord áttu 12 børn, 2 døtur og 10 synir. Av teimum fóru teir seks at arbeiða á Dimma­lætting sum prentarar.

Tað hevur í skemti verið tikið til, at beiggjarnir vórðu sendir til Havna í læru á Dimmalætting beint eftir, teir fyltu 14 ár. Teir møt­tu til arbeiðis hvønn morg­un kl.8, og teir fóru til hús, tá ið teir vóru 67 ár.

Nú er so bert ein av brøðr­unum eftir á Dimma­lætting og tað er Aage, sum í august hevði arbeitt ikki minni enn 50 ár á Dimma­lætting.

Hinir brøðurnir á Dimma­­­­lætt­ing vóru Benny, Flemm­­ing, Herbert, Torleif og Hugo. Teir sum ikki fóru á Dimmalætting vóru Eilif, Jákup (Jov), Gunnar og Stanley. Systr­ar­nar vóru Vilborg og Randi.

Benny gjørdist blaðstjóri

Í 1970 kom Benny at skriva fyri Dimmalætting saman við Georg. Hann hevði ein ser­ligan førleika til hetta arb­eiði sum setari. Setarar dugdu ofta væl at at skriva føroyskt, tí ofta máttu teir rætta í tekstinum, so hvørt teir settu, og tí gjørdist mál­ið so gott.

Tað var tí eisini náttúrligt, at Benny gjørdist blaðstjóri á Dimmalætting í 1981, tá ið pápabeiggin Georg legði frá sær. Hetta starv hevði hann fram til 1995, tá ið hann fór frá fyri aldur.

Benny dugdi væl at skri­va. Men hann gjørdi sær eisi­ni ómak fyri at eingin feil­ur var í tekstinum, og børn­ini minnast, hvussu hann altíð tók sær tíð til at fara aftur umaftur, áðrenn blað­ið varð prentað at trygg­ja sær móti setifeilum.

Flemming var leiðari á prent­smiðjuni í mong ár. Hann var var eisini kendur sum táttayrkjari og sangari. Tað mundi vera hann sum stóð fyri tí fasta Óla Ong­ham­a­r táttinum, sum var fast­ur í Dimmalætting í mong ár.

Herbert fekk eina harða lagnu

Sjálvur kom eg serliga væl at kenna Herbert, sum var giftur við eini grannakonu úr Norðragøtu, Gunnvør á Geila­bø.

Tey fingu tveir synir Kenneth og Leif Magni, so grund­ar­lag var rættuliga fyri eina eydnusama til­veru.

Men tey fingu annað at sígg­ja. Fyrst í 80-unum fekk Gunnvør blóðkrabba. Við­gerðin fyri hesa sjúku er alt annað enn løtt. Men Gunn­vør hevði lívsviljan, sum skuldi til fyri at hóra und­an. Men tað skuldu nógv­ar ferðir á Ríkis­sjúkra­húsið og Hotel Tórshavn hjá teimum báðum gjøg­n­um fleiri ár, áðrenn Gunn­vør kom fyri seg aftur. Mitt í viðgerðini doyði Leif Mag­ni av eini vanlukku, og tað kundi illa henda nakað verri enn hetta. Gunnvør var nevniliga so sjúk tá, at hon kundi ikki fara heima at fylgja. Men Gunnvør kom fyri seg, og nú kundu tey bæði síggja fram til eina góða tilveru saman.

Men nøkur ár seinni hen­di tað ófatuliga, at nú var tað Herbert, sum fær deyði­liga sjúku. So nú var tað Gunn­vør, sum má fara til Dan­markar við Herbert til við­gerðar. Men tað gekk bert eitt ár, so var hansara fjørð­ur rógvin í 1995. Hetta kom at merkja, at tey bæði gjørd­ust mestsum húsfólk á Hotel Tórshavn í fleiri ár, har tey blivu vird av øllum fyri sínum trúfesti móti hvørj­um øðrum.

Í 1991 hendir so tað, at Gunn­vør knappliga doyr í besta aldri.

Eitt tíðarskeið farið

Aftaná Benny Samuelsen ha­va tað verið skiftandi blað­stjórar av Samuelsen-ætt­ini og nú seinast við ein­um uttanfyri ættina.

Men kanska var teirra tíð farin. Upprunaliga upp­gáv­an at verja sambandspolitikk var farin í søguna. Sam­bands­politikkur er heldur ikki tað, hann hevur verið. Tað er heldur ikki tann mun­ur á flokkunum, sum tað hevur verið.

Nú skulu øll bløð vera ó­heft, og tað kann vera ringt at síggja nakra linju hjá teimum ella nakran mun á teirra hugburði. Het­ta kann vera ein saknur í mun til tíðina, tá ið ein visti hvat eitt blað stóð fyri, og so kundi støða takast út frá tí.

Men tað er eingin ivi um, at Dimmalætting hevur ver­ið ein týðandi partur av før­oyska samleikanum. Hetta hev­ur ikki minst verið gald­an­di í Samuelsentíðini, ser­liga hjá Georg og Ben­ny.

Tí verður tað ikki tað sa­ma aftur.

Keldur: Arnbjørn Ó. Dalsgarð: Føroysk blaðsøga, FF-blaðið