Vikan, ið fór, vísti at dollarin enn er minkandi í virði mótvegis euro. Eygleiðarar eru at kalla allir samdir um, at hetta fer at halda fram í rúma tíð framyvir. Haraftrat er vandi fyri, at tað knappliga kann koma at ganga ógvisliga skjótt niður á bakka við dollara, men um? og nær? Tað dugir eingin rættiliga at siga nakað vist um.
Fyri einum mánað síðani gav ein euro 1,28 dollar; tað er nú umleið 1,34. Ella euro er styrknað við umleið 5 procentum. Í seinastu viku fekk dollarin fleiri álvarsligar "ávaringar", og hetta gav euro økta styrki einaferð aftrat, úr 1,3197 upp í 1,3372 nú mánadagin, sum kurvumyndin vísir. Mánadagskursurin, fastsettur av ECB, var tó eitt sindur lægri enn seinasta fríggjadag.
Ávaringar úr Japan, Korea og Kina
Hvørjar "ávaringar" var tað so, at dollarin fekk? Jú japanski fíggjarmálaráðharrin hevði í eini røðu fleiri ábendingar um, at Japan fór at "divercifiera" ella spjaða innihaldi í sínum valutagoymslum meira. Tað merkir, at teir fara at selja dollaran burtur, tí í løtuni er størsti parturin av japansku valutagoymsluni bygdur upp av dollars. Hetta vóru somu "ávaringar", sum lóku út í Suðurkorea fyri tveimum vikum síðani, og sum skakaði dollaran, hóast teir beinanvegin dementeraðu ella avsannaðu hesi tíðindi. Frá aðrari síðu eru komnar ábendingar um, at Kina longu er farið at selja dollar burtur úr valutagoymsluni har, tó uttan at siga eitt orð um tað. Tað hevði kanska eisini verið óklókt, tí so hevði kursurin verið uppaftur lægri, og teir høvdu fingið minni fyri pengarnar.
"The twin deficits"
Amerikanski búskapurin hevur bæði sterkar og veikar síður.Tær veiku síðurnar eru
?í fyrsta lagi, at USA hevur eitt risastórt hall á landshúsarhaldinum ella fíggjarlógini;
?harnæst er eitt skelkandi stórt hall á handils og gjaldsjavnanum.
Hetta eru strukturel problem. Nakað sum er skeivt skrúva saman. Hetta er komið at eita "the twin deficits". Hesi bæði "deficits" skulu fíggjast so ella so. Við lánum, við útlendskum íløgum ella keyp av amerikanskum virðisbrøvum. Tað hevur gingið gott higartil, men kann ikki bara halda fram.
Tær sterku síðurnar eru,
?at búskaparligi vøksturin er væl størri í USA enn í Europa og Japan.
?Hartil er arbeiðsloysið (í hvussu so er tað registreraða) lágt í mun til tað europeiska.
Skattalættar til tey ríku
Amerikanska stjórnin førir ein hættisligan fíggjarpolitikk, hon tekur ovurhonds stór lán og landshúsarhaldið hevur so stórt hall, at tað hevði koyrt øll onnur lond á húsagang. Hetta hallið á fíggjarlógini kemst av Irak-krígnum og stórum skattalættum í USA. Skattalættar, sum Bush og hansara konservativa stjórn hava givið, og serliga vinnulívið og tann ríkari parturin av fólkinum hevur fingið fyrimun av, meðan tey fátæku hava versnandi kor.
Hóast ein dollari, sum hevur minkandi virði, skuldi lætt um útflutningsvinnurnar og givið avlop á handilsjavnanum, so er hetta ikki hent. Hallið bara veksur og veksur. Men landsbankastjórin Greenspan hevur gott tol. Hann trýr enn, at væl stendur til, og at útflutningurin fera at mennast onkuntíð. Amerikanska Department of Commerce sigur at handilshallið vaks frá 55,7 milliardir $ í januar til 58,3 milliardir í februar. Eygleiðarar høvdu ikki væntað, at tað fór at versna so nógv.
Sum kurvumyndin vísir, so øktist virði á dollara frá fyrst í januar til fyrst í februar. Hví? Tað verður forklárað við, at hóast "the twin deficits" hava gjørt seg galdandi í langa tíð (eisini longur enn kurvumyndin vísir). So fokuseraði valutamarknaðurin henda mánaða meira uppá tær positivu síðurnar, sum kunnu stýra rákinum eina stutta tíð. Lítið arbeiðsloysi, fleiri nýggj arbeiðspláss, lítil inflatión, stórur vøkstur í framleiðsluni (GDP). Men nú eru tað so aftur teir strukturellu veikleikarnir, the "twin deficits", og hóttanin um at asiatisku londini knappliga fara at kassera dollar sum tiltaksvaluta, sum fær dollaran at falla.
Uppskriftin hjá Peter Bofinger
Ein limur í týska búskaparráðnum, Peter Bofinger, professari, hevur sínar serligu meiningar um týskan búskap, sum er tann størsti í ES og euro-økinum. Málini í Týsklandi eru millum onnur
?Stórt arbeiðsloysi
?Lágur vøkstur í framleiðsluni
?Hall á statshúsarhald-inum
Men hin vegin er:
?Stórt avlop á handils-javnanum, hóast sterka euro
?Produktiviteturin í framleiðsluni er høgur
Peter Bofinger sigur, at lønirnar skulu setast upp, so tær svara til produktivitetin (framleiddar vørur pr. tíma). Hetta hevði alt størri eftirspurning í landinum, og tað hevði givið statskassasum størri skattainntøkur. Í løtuni eru nógvir týskarar ótryggir, tí social- og arbeiðsloysislógin er broytt (kallast Hartz 4). Tí spara týskarar upp, og seta nógv til síðis, sum sostatt ikki gevur beinleiðis eftirspurning og framleiðslu-øking.
Lønirnar skulu upp, tað hevði sett meira ferð á búskapin
Í samrøðu við danska vinnublaðið Børsen (110305) sigur Bofinger, at kappingarevnini og produktivitet-urin í vinnulívinum eru batnað munandi. Hetta var sama fyribrigdi, sum bretska The Economist vísti á fyri nøkrum vikum síðani, og sum vit endurgóvu her á Vinnusíðunum. "Útflutningsvinnan hevur tað fínt, men tað slær ikki rættiliga ígjøgnum á heimamarknaðinum enn. Her høvdu lønarhækkingar gjørt ein mun", sigur Peter Bofinger. Hann vísir eisini til tey skandinavisku londini Danmark og Norge, har lønirnar eru hægri, men hóast tað, so hevur vinnulívið framúr kappingarevnir í hesum londum.
Peter Bofinger hevur eisini tað sjónarmiðið, et Europeiski Centralankin, ECB, skal leggja uppí valutahaldilin fyri á tann hátt at forða fyri at heimsvaluta nr eitt og tvey, Dollar og Euro, svinga alt ov nógv. Hann sigur at bankin skal royna stabilisera euro?na á einum passaliga lágum støði, og ikki bara lata dollar falla og falla og at enda kanska skrædla. Sum er í løtuni vilja hvørki amerikanski Federal Reserve Bank ella ECB leggja uppá og stalilisera valutamarknaðin.
Fer oljuprísurin uppá 80$ fyri tunnina?
Blaðið Neue Zürcher Zeitung í Schweiz viðgjørdi eftirspurning og prísin á olju í grein tann 12-03-05.Høvuðsniðurstøðan var, at eftirspurningurin fer í ár at hækka við 2-3 %. Tað ljóðar kanska ikki av nógvum, men problemið er, at tey oljuframleiðandi londini, bæði í og uttanfyri OPEC, hava ilt við at fylgja við eftirspurninginum. Tann stóri framleiðsluvøksturin bæði í USA og Kina slúkar óvæntaðar stórar nøgdir av olju. Fyrr var ein framleiðslukapacitetur, sum var til taks. Men nú gongur oljupumpingin á tambi. Í hesi meting eru bæði OPEC og IEA (International Energy Agency) samd. Oljuprísurin, sum hesar dagarnar er 53-54 $ fyri tunnuna, kann tí fara heilt uppí 80$, sigur NZZ.
Búskaparfrøðingar hava verið trekir at góðtaka henda møguleika (ella ræðuleika?), men eru nú farnir at gera framskriv-ingar við prísum á leið mitt ímillum, ella 60-65$ fyri tunnuna.
Føroyski fiskiflotin?
Hvønn týdning hetta kann fara at fáa fyri føroyska fiskiflotan, kunnu reiðarar og aðrir helst vurdera nógv betri enn eg. So komi tit við einum boði uppá eini framskriving uppá rentabilitet, sum byggir á ein oljuprís uppá 60-70 $ tunnuna!
?
