»Tiden sårer alle læger«

Eingin narkosulækni kemur sovandi til starvið. Seinastu nítjan árini hevur Theodor Høgagarð brúkt at klintra heilt upp á tindin í sergreinini, anestesi, og hann er nú vorðin yvirlækni. So Theodor er tendraður. Men verri er við tólinum, sum skal geva einum ógvuliga tunglyntum sjúklingi elektrosjokk í morgun. Tólið tykist ikki rættiliga vera vaknað, hóast vit nettupp eru í viðrakningarhølunum á G1. Tað er hetta hølið, sum millum átta og níggju um morgunin verður brúkt til at viðgera sálarsjúklingar við elektrosjokki, tey kalla.

Theodor hevur tryggjað sær, at Propofol og Suxameton er skamt­að rætt til ta heldur hyldligu kvinn­una, sum er um seksti ára aldur. Propofolið er eitt vanligt, stuttvirkandi doyvingarevni. Suxa­metonið kallar Theodor indianaraeitur. Tað fær vøddarnar at dovna, so krampaherindini av stoytinum ikki verða so ógvuslig, at sjúklingurin fær skaða. Men Suxametonið ger so eisini, at sjúklingurin skal hava andahjálp undir viðgerðini.

– Anda djúpt, sigur narkosu­sjúkrasystirin, Anna Maria, tá ið Theodor sprænir evnini inn í æðrarnar. Og kvinnan er burtur alt fyri eitt. Beinanvegin verður ein blá plastikkverja stungin í munnin á sjúklinginum, so hann ikki bítur seg í vørr og tungu. Og so verða elektrodurnar settar á tinningin, áðrenn tað verður stoytt. Men sum nevnt: Har eru eingi volt!

Tað er nú, arbeiði er til allar heilar. Theodor, sum er í grønum buksum og hettu og hvítum kitli, fettir sær á, lyftir smáu brillurnar longri upp á nasaryggin og hugsar við fullari ferð. Hann veit, at Propofolið hevur eina helvtartíð, sum bara er átta minuttir, og at sjúklingurin kann vakna skjótt.

– Stoyt aftur, sigur hann við eina ljóshærda kvinnu, sum er í gulari troyggju og kovboybuksum. Hon eitur Gunhild Isfeldt og er sálarlækni. Men heldur ikki tá riggar.

– Ókey! Bíða eftir nullinum, sigur Theodor harðmæltari.

Og triðu ferð riggar, sæst á doyvdu kvinnuni. Kjálkaliðið darrar, og ravmagnsristingarnar alda oman eftir bróstum og búki. Trý sekund seinni er liðugt.

– Fínt! Systolan er 170, sigur Theodor nøgdur á málinum og meinar harvið, at tað hægra blóðtrýstið er ógvuliga gott.

Meðan kvinnan raknar við­aftur, greiðir Gunhild teskandi frá, at elektrosjokkið virkar seretoninfremjandi eins og eydnubollar. Men elektrosjokkið verður bert brúkt, tá ið lyndið á sjúklinginum er so tungt, at heilivágsviðgerð ikki vikar tí.

Theodor smoyggir einnýtis­handskarnar av, tveitir teir í rusk­ílatið og fer út. Hann er tríog­fjøruti ára gamal og sálarliga væl fyri, tó at onkur uppliving longu nú hevur fest seg. Millum annað tá ið hann sum narkosulækni í vanlukkutoymi í Danmørk stóð við ein kloyvdan Nissan Almera úti á alfaravegi. Aftan sat ein illa særd genta. Framman lógu tveir deyðir dreingir. Nýkosni yvirlæknin veit ivaleyst, at eitt so væl lønt starv neyvan er ókeypis fyri sálina. Sum hann so rámandi lýsir tað á sínum lestrarmáli:

– Tiden sårer alle læger.

Sjúklingurin er grátlabilur

Morgunin byrjar annars við vaktarskifti um sjeytíðina. Náttarvaktin Jensia greiðir eitt sindur skammfuktað frá, at tær um náttina hava reinsað oyruni á respiratorsjúklinginum fyri fyrstu ferð í átta vikur.

– Ordiliga flóvisligt, heldur hon fyri.

Gleðiligt er tað tó, at skaða­stovan hevur ligið still í nátt, so náttarvaktirnar eisini hava havt stundir at vaska hárið á hesum sama respiratorsjúklingi, sum frisørur enntá var hjá henda dagin. Orsøkin til allan hávan er, at sjúklingurin hevur jubileum í dag. Tað eru nú 60 dagar, síðan hann varð lagdur í respirator.

Enn anir ein veikur vónarneisti inni á Intensivu. Í dag verður endaliga staðfest, um nýsnollaði sjúklingurin nakrantíð sleppur undan andahjálp. Serfrøðingar uttanlands hava verið og mett møguleikarnar. Øll hini halda eisini andanum av spenningi. Men tíðliga verður sjúklingurin kunnaður um, at teirra tummil tíverri peikar niður eftir. Hann verður respiratorsjúklingur restina av lívinum. Í journalin skrivar narkosulæknin, at sjúklingurin hevur skilt boðskapin. Og so skoytir hann uppí, at sjúklingurin er grátlabilur.

Tær eru spakmæltar henda morgunin, sjúkrasystrarnar, meðan tær býta skyldurnar á G1 sínamillum. Maria og Tórgerð fáa skaðastovuna, Sóleyð tekur dagdeildina til skurðsjúklingar, Ann eigur viðrakningarrúmið, og Randi, Hansina og Vónbjørt skulu passa ta intensivu.

Nývaknaða og nýforelskaða Hansina geispar hjartaliga. Hon hevur júst skift frá náttarvakt til morgunvakt.

– Adjø! Sovið gott, sigur hon langtandi við Jensiu og Teresu, sum fara heim at balla seg. Og so kveitir Hansina yvir á respiratorsjúklingin innan fyri rútin.

– Hatta er tolnasta menniskjað í verðini, sigur hon, og í sama andarhaldi rósar hon respirator­sjúklinginum fyri sín sniðfundiga humor og spíska speisemi.

Innan fyri vindeyguni beint uppi yvir Álakeri mannar respirator­sjúk­lingurin seg upp. Hann hev­ur gramt seg um pínu, og tí skal Bjarne Jørgensen, oyra-, nasa-

og hálslækni, kanna hann. Fýra sjúkrasystrar eru hjástaddar, meðan sjúklingurin verður eftir­hugdur við fipurskopii. Fyrst kikar Bjarne gjøgnum andingarholið í hálsinum niður í lungnapípurnar. Sjúklingurin andar av almakt ímeðan og er sera sperdur. Anna heldur fast í hondina á sjúklinginum. Men serlæknin sær eingi sár. Allar slímhinnur eru normalar. Men iltinnihaldið er bara 65%, so nú verður andahjálpin sett tilaftur.

– Flott, sigur Anna við sperda og sveittandi sjúklingin og leggur ein kaldan lappa á pannuna á honum.

Tá ið iltinnihaldið aftur er í lagi, hyggur Bjarne millum annað eftir opinum til vældindið. Heldur ikki har svøllur.

– Allarhelst er tað bara van­­ligt stikni fyri at hava eitt fremmanda­likam í barkanum. Tað oyðileggur ofta svølgskipanina og gevur pínu, tá ið sjúklingurin flytur høvdið. Eg kann einki annað siga enn, at alt er, sum tað skal vera. Hann má læra at liva við, at eitt fremmandalikam er gjøgnum hálsin. Tað er jú ikki normalt ...

Akutt heilabløðing

Saman við einum ungum turnus­­lækna, ið er tungur á fótum av handbókum og øðrum alneyð­ugum lummauppsløgum, hava Maria og Tórgerð úr at gera á skaðastovuni. Tær royna at innbinda eitt øklasár, ið ein trý ára gomul genta fekk, tá ið hon rendi fótin í eitt súkkluhjól.

– Nei, nei, nei, nei, nei, skríggj­ar gentan.

Men Maria ber skjótt at. Brádliga hevur hon sett eitt plástur á sárið, og so verður bundið inn.

– Góðasta, uggar mamman, meðan pápin leggur hondina á økslina á higstrandi gentuni.

Løtu seinni leggur Tórgerð eitt firvaldaplástur á ein fýra ára gamlan drong. Ein plastikk­krokodilla kom fúkandi gjøgnum barnagarðsrúmið og brast á ovaru vørr. Sambært samtyktunum sleppur drongurin at velja sær tvey smá leikapetti, tí hann er so raskur. Hann tekur tveir snurri­toppar.

– Skalt tú ikki hava ein bát, spyr pápin ørkymlaður.

Stutt eftir situr ein 26 ára gam­al maður í sama rúmi. Hann hevur fingið eina jarnstong í tinn­ingin, sum er bólgnaður upp. Einki bendir á skaða. Kom aftur, um tað fer at mala fyri tær, eru boðini hann fær.

Og ein gamal vestmenningur, sum var áhaldsin og hevur brákað høgra herðablað, fær fatl og ávísing um 1 gramm av panodili og 600 milligramm av Brufeni sum pínulinna.

– Eg? Fjúrtan dagar í fatli? Ája, sigur gamli, sum hvørki tykist trúgva upp á fatl ella tablettir. Homøopatiskur fýrur.

Klokkan hálvgum eitt frættist, at ein sjúkrabilur úr Klaksvík er komin til Skálafjarðar. Hann koyrir neyðsend við einum manni um seksti ára aldur. Sjúklingurin er Karsten Hansen, løgtingsmaður. Tvær narkosusjúkrasystrar eru við. Illgruni er um, at løgtings­maðurin hevur heilabløðing. Fyrsta, sum Tórgerð fer at kanna, er, um tað ber til at fáa sjúklingin við Atlantsflogi klokkan 17.30.

Klokkan eitt er ýlandi sjúkra­bilurin komin fram. Karsten liggur á síðuni. Hann hostar illa og goysir grøna spýggju úr sær. Tórgerð og medisinska forvaktin, John Karstensen, taka ímóti. Rullað verður skjótt innar á skaðastovu 1, og stutt eftir fer sjúklingurin við lyftu til skanningar.

Tórgerð rennur upp gjøgnum trappurnar og yvir móti CT-skannararúminum á aðru hædd. Tey sleppa ikki inn. Har er upp­tikið.

– Hann er fullkomiliga stabilur, staðfestir onnur narkosan.

– Hvussu er satureringin, spyr hin.

– Hundrað, svarar Tórgerð.

– Hevur tú kallað anastesiina?

– Ja, eg havi tosað við Theodor, svarar Tórgerð, sum tekur støðu til at fara niður aftur á skaðastovuna við sjúklinginum.

– Ha? Søgdu tit ikki tjúgu minuttir? Ókey. Vit hyggja líka at honum. Hann er á skaðastovuni nú, og so fara vit, sigur John við tey í skanningini. John klárar so dánt at halda sær, men tað sæst, hvat ið hann heldur um ógvuliga ógreiða samskiftið millum skaðastovuna og skannararúmið.

Maria kemur við iltfløsku og leggur panodildropp, meðan Tór­gerð skrivar tey virðini, sum eru tøk; blóðtrýst, puls og iltinnihald. Allar tilgongdir sita í merginum á teimum báðum royndu sjúkra­systrunum.

– Hevur hann IV-atgongd, spyr Theodor Høgagarð róliga og leskar sær á ta blóðreyðu sago­súpanina við sviskum, sum hann hevur í einum glasi.

– Ja, svarar Tórgerð og ger Primperan og Zofran klárt at sproyta í sjúklingin fyri vaml.

– Tað er einki fyri meg akkurát nú. Vissi hann missir vitið, gevst at anda ella fær hjartasteðg, so komi eg á banan, sigur Theodor, sutlar tað seinasta av súpanini í seg og fer víðari í fullu skránni.

Hálvan tíma seinni er Karsten Hansen skannaður og vístur til gongina á B7. Haðan verður tingmaðurin nakað seinni fluttur á einastovu á B8, meðan manningin á G1 fer aftur í eldin.

Ann raknar við

Tað herjar rættiliga á hjá Ann, sum hevur tikið dupultvakt. Tað ræður um at vera árvakin í við­­rakningini. Eitt bil liggur ein steriliserað kona har. Hon hevur heldur lágan puls.

– Hevur tú pínu? Vilt tú hava okkurt at drekka?

Konan svarar játtandi og fær bæði vatn og Voltaren.

Ein takksamur prostatasjúk­lingur fær eisini vætu. Hann hevur óvanliga lítið blóð í landi­­num. Skjótt er skitið verk; danski urologurin, sum er komin til landið at skera, sigst arbeiða sjáldsama seint. Men arbeiðið, hann ger, er snøgt sagt ólastandi.

Í løtum eru allar sjúkrasystrar­nar samstundis á Brúnni, sum tær kalla rúmið við telduskíggjum og eygleiðingargluggum á intensivu deild. Fólk liggja í óviti rundan um tær, men teirra egna fakliga tilvit er øgiligt. Og evnið er altíð tað sama: Undirmanning, undirløn og samskifti undir alt mark. Serliga stendur á at tosa við fyrisitingina um lønar- og avspákingarspurningar.

Í dag samdust tær um at sýta fyri at taka eykavaktir. Men lyftið verður kanska torført at halda, tí Randi fer niður at lesa víðari. Og Hansina hevur júst sagt upp. Margit er deildarleiðari á G1. Hjá henni ræður nú um at finna rætta andlitsbráið. Tað kann vera ein avbjóðing í sjálvum sær. Hon fær 3.000 krónur eyka um mánaðin fyri eitt lív sum lús millum tvær negl.

– Vit mugu hava luft. Tí mugu vit fáa vikarar. Teir arbeiða ið hvussu er 40 tímar um vikuna, heldur hon fyri.

Allar vita, at vikararnir fáa einar 230 krónur fyri dagtíman. Ein fastlønt við hægsta embætis­aldri fær 133 krónur fyri sama tíma. Randi og Vónbjørt tiga. Sóleyð sigur eitt sindur. Men hvíti hestahalin við tí ljósareyða lastikkinum sveiggjar skjótt, tá ið Ann grundgevur:

– Hví fáa vit ikki bara meiri í løn, heldur enn at Lands­sjúkra­húsið betalir einar 600 krónur um tíman fyri vikarar. Kanska skuldu vit bara melda okkum til onkra vikarstovu ...

Men so verður spontani fak­felagsfundurin slitin. Ann noyðist aftur í eldin, tá ið ein smádrongur ressast við í viðrakningini. Ann er skjót og avgjørd, tá ið hon tekur blóðuga tunguhaldaran úr munninum á dreinginum. Men tá ið hon hevur givið morfin triðju ferð, og drongurin framvegis gremur seg um pínu, fer mamman at tára. Monnum so líkt letst pápin floyta ljóðleyst. Hann krógvar kenslurnar, sæst við afturlatnum eyga.

– Vilt tú hava reyða saft, spyr Ann dreingin eitt sindur sperd.

Drongurin nikkar píndur og fjaroygdur, alt um somu leið. Ann dámar einki at síggja dreingin soleiðis. Hon kundi hugsað sær, at narkosulæknin var í nánd. Og endiliga kemur Høgni Djurhuus. Hann hyggur blídliga at dreinginum og vendir sær til foreldrini:

– Hatta sær gott út. Teir vóru næstan komnir niður allíkavæl, steinarnir. Teir vóru í punginum. Men læknin hevur so fest teir niður við einum tráði, so teir ikki fara uppaftur. Jú, hatta er sárt. Ja, sárt er tað! Hon gevur meiri pínustillandi. Tit mugu hava góða eydnu við honum. Havið tað gott ...

Og so setur Høgni seg niður á ein stól. Bogin og grønur sum ein óbúnað banan. Hann er nøgdur, men lúgvaður á líta.

Eisini narkosulæknar kunnu vera troyttir.

-------------------

Næstu ferð

Nú er klokkan ordiligt 10.02. Mamma stendur úti í longu gongini og bíðar eftir verkjum. Har renna gongsgentur, og har standa summar konur uppsteðgaðar, tí gongulagið er í ólagi. Ein hurð er neyðút­gongd. Man mær tørva eina slíka í dag? Á bróstunum hongur nógv danskt um bróst, bilbelti og annað spennandi. Fólkini í hvítum klæðum eru ikki líka glað, sum tey hava verið. Her er stilt eftir stríð. Men konan Samson mannar seg upp.

Í triðju greinini í røðini um Lívið á Landssjúkrahúsinum vitjar Høgni Mohr á Føði­deildini. Les reportasjuna í næsta Vikuskifti.